“Бугун Қирғизистон жанубида бўлаëтган воқеалар Цхинвалидаги этник тозалашнинг давоми - бугун Қирғизистонда ўзбекларга қарши этник тозалаш бормоқда. Россиянинг¸ бу ишни бир жойда амалга оширишига қўйиб берилгандан сўнг у айни ишни бошқа жойда ҳам қилмоқда” деб баëнот берди 15 июн куни Грузия вазири.
Мазкур баëнот ортидан жаноб Якобашвили билан боғланиб¸ Россия шаънига билдирилган бундай жиддий айбловнинг қандай далилга асосланганини сўрадик.
- Бу баëнот Грузия ўз бошидан кечирган аччиқ тажрибага асосланади. Агар эсингизда бўлса¸ 90-йиллар бошида айни шу сценарий Грузия ҳудудларида ҳам ишга солинган эди. Россия постсовет ҳудудларида яратувчилик эмас¸ балки айнан бузғунчиликни эплай олади¸ холос.
Бугун Қирғизистонда тажрибадан ўтган эски сценарий қўлланилмоқда. Россиянинг бундай ҳатти-ҳаракатлари бир марта¸ икки мартадан кейин тўхтатилмагач¸ афсуски бу энди ëвуз анъанага айланди. Халқаро ҳамжамият Россиянинг 90-йиллар бошида¸ сўнгра 2008 йилда Грузияда қилган жиноятлари учун мутаносиб жавоб кўрсатмади ва шу боис у айни ишни бугун Қирғизистон жанубида амалга оширмоқда.
Озодлик: 90-йиллар бошида¸ ëхуд 2008 йилда Грузиядаги амалиëтлар билан Россиянинг қандай мақсадни кўзлаганини бугун кўпчилик билиб олди. Сизнингча¸ бугун Қирғизистон жанубини бу ерда азалдан яшаб келган ўзбеклардан тозалашга қаратилган қирғинни уюштиришнинг Россияга нима кераги бор?
- Табиийки¸ ўзбекларга қарши бораëтган миллий тозалашни руслар қилмаяпти¸ яъни бу ишни жисмонан амалга ошираëтган рус қўллари эмас. Мен бундай тозалаш Ўтунбаева хоним манфаатларига хизмат қилишига ҳам унча ишонмайман.
Озодлик: Нега¸ ҳозирда шундай фикрлар ҳам йўқ эмас.
- Чунки муваққат ҳукумат раҳбарига ҳозир мамлакатда барқарорлик бўлиши керак. Лекин бу муваққат ҳукуматни иқтидорга келтирган¸ Бакиевни ҳокимиятдан ҳайдаган воқеалар ортида Россия турганига шубҳа йўқ. Шундай экан¸ бу воқеаларнинг мантиқий давоми сифатида юзага чиқаëтган жараëнлар ҳам айни режанинг бир қисми бўлиб чиқади. Бу сценарий эса¸ яна такрорлайман¸ аввалдан мавжуд ва Россия буни Кавказда роса тажрибадан ўтказган. Бу гапимда катта янгилик йўқ.
Озодлик: Жаноб Якобашвили¸ Россия ўзбек билан қирғиз ўртасида миллий низо чиқариш билан конкрет қандай мақсадни кўзламоқда¸ конкрет айта оласизми?
- Агар адашмасам¸ Путин бирда СССРнинг қулаши асримизнинг энг йирик фожиаси бўлди ва Россия постсовет ҳудудлари ўзининг эксклюзив ҳақларини қайта тиклайди¸ дегандек гапирган эди. Менимча¸ саволингиз жавобини ана шу баëнотдан топса бўлади. Қолган жавобни эса¸ москвадагилардан сўранг.
Озодлик: Россиянинг Кавказда бундай ўйини осонгина иш бергандир¸ аммо ўзбекларга қарши миллий тозалаш деяëтганингиз бу қирғин шундоққина минтақадаги эна қудратли давлат - 28 миллионлик Ўзбекистон кўз олдида рўй бермоқда. Бу қирғин бошланганидан бери Қирғизистондаги аксар ўзбеклар Тошкентдан вазиятга аралашиш¸ ўз ҳарбийларини киритишни сўрашмоқда. Сизнингча¸ Россия ўзбекларга қарши қирғинни уюштирган экан¸ Ўзбекистон омилини инобатга олмайдими¸ яъни бу мамлакатнинг ҳарбий аралашуви эҳтимолини?
- Мен бундай сўровларни тушунаман. Аммо қўшни давлатга қўшин киритиш учун Ўзбекистон эмас¸ Россия бўлиш керак ва Ўзбекистон Россия эмас! Мен сизга бошқа чақириқларни эслатаман. Бугун Россия сиëсатчилари ичида Қирғизистондаги ҳар 12 фуқародан биттасида Россия паспорти бор¸ биз ўз фуқароларимизни ҳимоя қилиш учун қўшин киритишга ҳаққимиз бор¸ деган гаплар кучаймоқда.
Озодлик: Агар сиз айтган каби¸ бу ишлар ортида Россия турган бўлса ва мақсад шу баҳона минтақадаги мавжудлигини мустаҳкамлаш бўлса¸ унда нима учун Россия Қирғизистон жанубига дарҳол қўшин киритмади. Боз устига¸ Роза Ўтунбаева Медведевдан шуни ўтиниб сўраб турган бир пайтда?
- Омон бўлсак¸ бу ëғини кўраверамиз. Менда Қирғизистон жанубига қўшин киритишнинг Россия манфаатларига хизмат қилишига шубҳам бор. Россия армияси Грузияни истило қилганда¸ бизнинг армиямиз эмбрион шаклида эди ва шундай ëш армия қаршисида Россия генераллари ўз армиясининг ҳоли қанчалик хароб эканини кўрдилар. Россиянинг эндигина шаклланаëтган грузин армияси билан уруши бир нарсаю¸ унинг Ўзбекистон¸ Қирғизистон¸ балки Қозоғистон армияси билан ихтилофга киришиши бошқа нарса. Бу жуда осон иш эмас. Россиянинг ҳозир бунақа ишга етарли ресурси йўқ.
Озодлик: Жаноб Якобашвили. Россиянинг қўли биланми¸ ëки унингсиз¸ Қирғизистон жанубида миллий низо олови яна ëнмоқда. Сиз айтган каби¸ бу ëвуз сценарийга кўра¸ минглаб ўзбеклар қурбонликка келтирилди. Кўпчиликни қийнаëтган¸ бу оловни ўчириш учун нима қилмоқ керак¸ деган саволдир. Грузиянинг аччиқ тажрибасидан келиб чиқиб¸ Сиз нима дейсиз?
- Доим бўлгани каби¸ бузғунчиликни эплайдиган кўп¸ аммо бузилганни тузатиш жуда қийин. Бу ишни давлатни ислоҳ қилишдан¸ давлат тизимларини оëққа қўйиш ва демократияга йўл беришдан бошлаш керак. Бошқа йўл йўқ.
Озодлик: Бу гаплар¸ бир кечада бутун бошли оиласидан ажраган¸ уйсиз-жойсиз қолиб сарсонликка юз тутган юз минглаб ўзбеклар учун баландпарвоз гапдек эшитилиши мумкин. Бу қирғин¸ афсуски¸ юз минглар юрагида қасос ўтини ëқмоқда ва қўрқинчли томони¸ бу ҳис авлоддан авлодга ўтиши ва янги фожиаларга сабаб бўлиши мумкин. Бу ярани тезроқ даволаш учун нима қилмоқ керак?
- Бу яралар¸ афсуски¸ жуда секинлик билан битади. Лекин битади. Ҳозирги шароитда энг муҳим иш¸ икки халқ бир-бирини айблашни тўхтатиб¸ имкон қадар бузғунчиларни қайтариб¸ нормал ҳаëтга қайтишга уриниши лозим.
Европага бир қаранг. Немисларни қанақа жиноятларда айблашди. Аммо бу айблов¸ икки халқнинг яраларни ëпиб¸ яна тинч-тотув ҳаëтга қайтишига тўсиқ бўла олмади. Бугун француз билан немис бир-бири билан тинч яшаëтган экан¸ узоқ асрлар давомида бир-бири билан тинч яшаб келган ўзбек билан қирғиз ҳам тинч ҳаëтга қайта олади ва қайтиши шарт.
Аммо бу жараëнни уюштирганлар¸ уни гиж-гижлаганлар¸ муқаррар жавобгарликка тортилиши шарт. Хусусан¸ бу қирғинни илҳомлантирган Россия ҳукумати ҳам халқаро майдонда қилмишига ярашасини олмоғи лозим!
Қирғизистон жанубида бораëтган зўравонликларни ўзбекларга қарши этник тозалаш дея атаб¸ бу жиноятнинг Россия махсус хизматлари томонидан уюштирилганини иддао қилган Тбилиси расмийси¸ Реинтеграция масалалари бўйича Грузия давлат вазири Темур Якобашвили билан суҳбат матни билан танишдингиз.
