Ҳиллари Клинтон кейинги 9 йил ичида Ўзбекистонга келган биринчи АҚШ Давлат котиби бўлди. Одатда катта мулозамат ва дипломатик тортиқлар билан кутиб олинадиган бу даражадаги меҳмон¸ 2 декабр куни Тошкентда анчагина совуқ қарши олинди.
- Биз Ўзбекистон билан АҚШ ўртасида қарор топган муносабатларни юксак қадрлаймиз. Мамлакатларимиз ўртасидаги ҳамкорлик изчил ривожланиб¸ мазмунан бойиб бораëтганини мамнуният билан таъкидлаш жоиз. Бугунги учрашув ўзаро муносабатлар¸ икки томонни ҳам қизиқтирадиган минтақавий муаммолар ва масалалар бўйича фикр алмашиш учун яхши имконият бўлади¸ деб ўйлайман¸ деди Ислом Каримов Клинтон хоним билан хос сўзлашувлар бошланиши арафасида.
Бу баëнотдан¸ қолаверса Клинтон хоним сафари натижаларидан нафақат 2 декабр кунги учрашув кун тартиби¸ балки бугунги АҚШ-Ўзбекистон муносабатларидаги оҳангни ҳам¸ Оқ уйдан кўра кўпроқ Оқсарой белгилаëтган кўринади¸ деган фикрда Озодлик суҳбатлашган таҳлилчилар.
Eurasia.net интернет нашри таҳлилчиси Дейдре Тайнан АҚШ нинг халқаро хавфсизлик¸ Афғонистонда тинчлик ўрнатиш масалаларида Ўзбекистон ëрдамига муҳтожлиги Каримовга ҳатто ўзаро муносабатлар моҳиятини белгилаш ҳаққини ҳам берди¸ деган фикрда.
- Кейинги пайтларда¸ АҚШ ва Европа давлатлари билан муносабатларни белгилашда Тошкент ўзига қаттиқ ишонч билан иш кўрмоқда. Каримов фикрича¸ унинг қўлида ҳозир карт-бланш¸ яъни стратегик аҳамияти боис¸ ўз билганини исталган пайтда қилиш ва ҳеч ким билан ҳисоблашмаслик ҳаққи бор. Шимолий Афғонистонга элтувчи темир йўл Термиз орқали ўтиши боис¸ АҚШ ва Европадаги шериклар ҳам Каримов инжиқликларига индамай бош эгмоқдалар¸ дейди ғарблик бу таҳлилчи.
Айни ана шу ўзига ишонч¸ Ислом Каримовга Ҳиллари Клинтонни ортиқча мулозамат ва совғаларсиз кутиб олиш имкони берди. Ҳуқуқ фаоллари ва кузатувчилар¸ номи кўпчиликка унча ҳам таниш бўлмаган ҳуқуқ фаоли Фарҳод Мухторовнинг 1 декабр куни озодликка чиқарилишини¸ анчайин аҳамиятсиз воқеа дея изоҳламоқдалар.
Бундайлар орасида бир йил муқаддам Вашингтонда айнан Ҳиллари Клинтон қўлидан инсон ҳақларини ҳимоя қилиш бобидаги “Жасоратли аëл” мукофотини олган Мўътабар Тожибоева ҳам бор. Клинтон сафари арафасида йиллардан бери тутқунликда азоб чекаëтган "тоши оғир" мухолифат ва ҳуқуқ фаоллари ëхуд мустақил журналистлардан бирортасининг озод қилинмагани АҚШ Давлат котиби тошининг Тошкент кўз ўнгида анча енгиллашиб қолганидан даракчидир¸ дейди Мўътабар Тожибоева.
- Ҳиллари Клинтон хонимнинг Марказий Осиëга ташрифи бу диктатура ҳукмдорлари учун қувват, қўллов бўлди¸ деб айтсак бўлаверади. Бу бизнинг ғалабамиз эмас. Фуқаролик жамияти фаоллари, демократия учун курашаëтган инсонларнинг ғалабаси эмас. Баъзи бир таниқли ҳуқуқ фаоллари ëки фуқаролик жамияти фаоллари мана шундай меҳмонлар келиши арафасида тортиқ қилинадилар, совға қилинадилар. Мисол учун¸ менинг ўзим ҳам Ҳиллари Клинтон хонимнинг ëрдамчиси Ричард Баучер Ўзбекистонга бориб Каримов билан учрашадиган пайтида озод қилинганман.
Менинг фикримча, мана шу ҳатти-ҳаракати билан, Юсуф Жумани ëки бўлмаса бугунги кунда оғир аҳволда ëтган бирорта ҳуқуқ фаолини ëки доимий равишда озод қилиниши талаб қилинаëтган фуқаролик жамияти фаолларидан бирининг озод қилинмагани Ўзбекистон ҳукумати режимининг Америка давлатига нисбатан менсимаслик ва “Керак бўлсам, олдимга келасан, керак бўлсам мен билан ҳисоблашасан” деган сиëсатнинг ифодаси бўлди¸ дейди Клинтон сафаридан ҳафсаласи пир бўлганини яширмаган Мўътабар Тожибоева.
Лондондаги Уруш ва тинчликни ëритиш институтининг Марказий Осиë бўйича етакчи таҳлилчиси Жон МакЛеод¸ АҚШ ва Ўзбекистон ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг бундай талқини¸ ҳамкорликнинг фақат тошкентча изоҳи¸ деган фикрда.
Ҳиллари Клинтон¸ дипломатик бир тавозе билан¸ ўз меҳмони дилини оғритмаслик учун унга анча ëқимли баëнотлар қилди. Аммо бундан¸ Вашингтон хавфсизлик ва иқтисод бобида ҳамкорлик қиладиган давлатларда демократия ва инсон ҳақлари вазиятига кўз юммоқда¸ мустабидларга “билганингни қил¸ бу бизнинг ишимиз эмас”¸ деган мужда чиқмайди¸ дейди Озодлик билан суҳбатда ғарблик бу таҳлилчи.
- Аммо Тошкент бу дипломатик мулозаматни “улар инсон ҳақлари борасида жиддий эмаслар¸буни ўзлари ҳам очиқ айтмоқдалар” деган қабилда талқин қилмоқда. Бу эса нотўғри талқин. Америкаликлар демократия борасида жиддий. Айни пайтда¸ Гуантанамо можаросидан сўнг тили анча қисилиб қолган Вашингтон бу борада ҳеч кимнинг беайб эмаслигини таъкидлашга мажбур. Аммо дипломатик муносабатларга аввал бошданоқ савдолашув воситаси деб қараб келаëтган Тошкент¸ бу муждани бутунлай тескари¸ яъни ўз фойдасига талқин қилмоқда¸ дейди британиялик таҳлилчи МакЛеод.
Айни пайтда¸ Озодлик суҳбатлашган таҳлилчилар¸ Ҳиллари Клинтон сафарининг Каримов кўз ўнгидаги аҳамиятини анчайин кичрайтирадиган бошқа омиллар ҳам борлигини қайд этадилар.
- Айни кунларда¸ Ўзбекистон ички сиëсатидаги вазият жуда мураккаб аҳволда қолмоқда. Афтидан¸ президент Каримовнинг асосий диққат-эътибори¸ асосий вақти ва кучи ҳокимият учун бораëтган ички курашни ўзига мақбул бир ўзанга йўналтиришга сарфланмоқда.
Шу боис Каримов ҳозир халқаро муносабатлар¸ ҳатто АҚШ билан муносабатларни яхшилаш учун вақт ва куч сарфлашни ўзи эп кўрмаëтгандек. Ҳозир Каримовга Вашингтон томон “Биз сизга керакмизми¸ марҳамат¸ ëрдам бераяпмиз ва берамиз¸ аммо билиб қўйинг – ëрдамга биз эмас¸ сиз муҳтожсиз” деган мужда йўллашнинг ўзиëқ¸ кифоядек¸ дейди Дейдре Тайнан Озодлик билан суҳбатда.
