Қозоғистон ва Қирғизистон Афғонистондаги Толибон бошчилигидаги ҳукуматга ўз позицияларини билдириши минтақадаги қўшниларига қараганда бироз вақт олди.
Нур-Султон ва Бишкек ҳукуматлари Афғонистондаги воқеаларга қўшниларидан кеч қолиб бўлса ҳам ўз позицияларини билдира бошлади.Қозоғистон ҳам, Қирғизистон ҳам Афғонистон билан бевосита чегарадош бўлмагани учундир, балки.
Ниҳоят, Қозоғистон ва Қирғизистон ҳукумати вакиллари Толибон расмийлари билан учрашишди.Сентябр ойининг бошида Афғонистон деярли Толибон қўлига ўтиб бўлган пайтда Қозоғистон президенти Қасим-Жомарт Тоқаев ўз давлати "энг ёмон сецанарийга" тайёр туришини таъкидлаганди.
"Афғонистондаги вазият олдимизга ҳарбий саноат комплекси ва ҳарбий доктринани қайта ишга тушириш вазифасини қўймоқда", - деганди Тоқаев.9 сентябр куни эса Тоқаев Қозоғистон "Афғонистон билан бизнес алоқаларга" тайерлигини билдирди.
17 сентябр куни Душанбеда Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти саммитида Тоқаев "Афғонистоннинг янги ҳукумати билан норасмий мулоқот" ни қўллаб -қувватлашини таъкидлади.26 сентябр куни Қозоғистон Ташқи ишлар вазирлиги Афғонистондаги элчиси Олимжон Эсенгелдиев "Афғонистон муваққат ҳукумати ташқи ишлар вазири вазифасини бажарувчи Амир Хон Муттақий" билан учрашгани ҳақида баёнот тарқатди.
Толибонга кўра, Эсенгелдиев ва Муттақи билан савдо-сотиқ масаласини муҳокама қилган ва Қозоғистон Афғонистонга дон, ун ва ёқилғи экспорт қилиш, шунингдек, Қозоғистон гуманитар ёрдам беришга ваъда берган.Кейинчалик, Қозоғистон Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Афғонистонга ун ва дон етказиб бериш аллақачон тикланганини маълум қилди.
16 сентябр куни Душанбеда Россия бошчилигидаги Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти аъзолари йиғилишди.Қирғизистон президенти Садир Жапаров Афғонистондаги вазият Қозоғистон ва Тожикистонни ўз ичига олган ОДКБ давлатларининг хавфсизлигига салбий таъсир кўрсатиши мумкинлигидан хавотир билдирди.
Қирғизистон президенти маъмурияти баёнотига кўра, "минтақада теократик давлатнинг шаклланиши, шубҳасиз, аъзо давлатлардаги мавжуд вазиятга салбий таъсир қилади".Аммо 23 сентябр куни Қирғизистон ҳукумати Қирғизистон Хавфсизлик кенгаши раиси ўринбосари Таалатбак Масодиқов бошчилигидаги делегацияни Кобулга юборди.
Масодиқов 1987 йилда Совет қўшинлари сафида Афғонистонда таржимон бўлиб ишлаган, шунингдек, Афғонистон қабилалари ишлари ва чегаралари билан шуғулланадиган Фанлар академиясининг совет маслаҳатчилари гуруҳининг мутахассиси бўлган.23 сентябрда у Толибон бош вазири ўринбосари вазифасини бажарувчи Мулла Абдул Ғани Барадар ва Муттақий билан учрашди.
Савдога эътибор
Қозоғистон ва Қирғизистон вакиллари билан учрашувларни шарҳлар экан, Толибон расмийлари савдо алоқалари диққат марказида эканлигини таъкидлаб, Толибоннинг қўшни давлатларга ҳужум уюштириш учун ҳеч бир гуруҳ Афғонистон ҳудудидан фойдаланмасликка ваъда беришган.
Таъкидлаш жоизки, Қозоғистон ва Қирғизистон Марказий Осиёдаги қўшниларидан Афғонистон билан бевосита чегарадош бўлмаган бошқа муҳим жиҳатлари билан фарқ қилади.Гарчи Афғонистондаги жангари гуруҳларда Қозоғистон ва Қирғизистон фуқаролари бўлиши мумкин бўлса -да, улар сони Ўзбекистон ва Тожикистон фуқароларига қараганда анча кам.
Бундан ташқари, асосан “Жамоат Ансарулло” каби гуруҳлар, асосан, Тожикистон фуқаролари ёки “Исломий Жиҳод Иттифоқи” ёки “Ўзбекистон Исломий Ҳаракати” (ЎИҲ) нинг тарқоқ жангчиларидан ташкил топган бўлиб, уларнинг аксарияти ўз ватанларидаги ҳукуматларни ағдаришни мақсад қилган. .Афғонистондаги ҳеч бир гуруҳ Қозоғистон ёки Қирғизистон ҳукуматини ағдаришни ўз мақсади сифатида очиқ айтмаган.
Қозоғистон ва Қирғизистон ҳам ўз этник қариндошларини Афғонистондан олиб чиқишдан манфаатдор.
Қозоғистон 9 сентябр куни 35 этник қозоқни Афғонистондан чиқариб юборди ва Қозоғистон ҳукумати уларни мамлакатнинг бешта ҳудудига жойлаштиришни режалаштирган ва уларга асосий эҳтиёжлари учун стипендия ажратилган.
Аҳоли кам яшайдиган Қозоғистон бутун дунёдаги этник қозоқларни 1991 йил мустақилликдан кўп ўтмай бошланган "Оралман" дастури доирасида Қозоғистонни ўз уйига айлантиришга чақирмоқда.
Афғонистонда ҳали ҳам Қозоғистонга кетмоқчи бўлган юзлаб этник қозоқлар бор.Август ойида Толибон Афғонистоннинг деярли ҳаммасини эгаллаб олганидан бери Афғонистондан этник қирғизлар Қирғизистонга келмаган. Аммо Афғонистоннинг Бадахшон вилоятидан келган 345 этник қирғизлар июл ойида Қирғизистон ҳудудига етиб боришга ҳаракат қилишди, фақат Тожикистонда уларни тўхтатишди? Улар Афғонистонга қайтишга мажбур бўлишди.
Афғонистондан келган Помир қирғизларининг бир қисми сўнгги йигирма йил ичида Қирғизистонга кўчиб келган.Толибон август ойининг ўрталарида Кобулга киргандан сўнг, Қирғизистон соғлиқни сақлаш ва ижтимоий ривожланиш вазири Жапар Мамбетов Озодлик радиосининг қирғиз хизматига, Қирғизистон Афғонистондан 1200 Помир қирғизини олиб кетишга тайёрлигини айтди.
Қозоғистоннинг "Ўралман" дастури сингари, Қирғизистонда чет элдан этник қирғизларни жалб қилишнинг ўзига хос схемаси бор, у "Кайрйлман" дастури билан машҳур.26 сентабр куни Қирғизистон президенти Садир Жапаровга Қирғизистон Афғонистондан кўпроқ қирғизларни қабул қилишга тайёр эканини кўрсатиб, Ўш вилоятининг Чонг-Олай туманида жойлашган Кайрилман деб номланган уйнинг пойдеворига цемент белкурак билан кўрсатилди.
Афғонистонда ўзбек ва айниқса тожик аҳолиси анча кўп. Лекин на Ўзбекистон, на Тожикистон Афғонистондаги этник қариндошларига янги уй қуришга тайёрлигини кўрсатмади.Қозоғистон ва Қирғизистоннинг Толибонга қарши чиқишлари, ҳеч бўлмаганда, эҳтиёткорлик билан қилинган.
Қозоғистон Ташқи ишлар вазирлигининг элчининг Муттақи билан учрашуви ҳақидаги баёнотида ҳеч қачон "Толибон" сўзи ишлатилмаган.Аммо ҳозирда иккала давлат ҳам тўғридан -тўғри алоқа ўрнатдилар ва гуманитар ёрдам юбориш ёки савдо алоқаларини сақлаб қолиш каби имо -ишоралар уларни ҳар қандай афғон тарқалишидан ҳимоя қилади деган умидда.
