Kosovodagi bir o‘rta maktab o‘quvchisi hijobini yechishdan bosh tortgani uchun maktabdan chetlashtirildi. Bu Yevropada musulmon ayollarning an’anaviy ro‘moli atrofidagi so‘nggi tortishuvlardan biri bo‘lib, so‘nggi yillarda bu masala butun qit’ada keng muhokama qilinmoqda.
Mahalliy ta’lim idoralari va Kosovoning g‘arbiy qismidagi Peja shahridagi Badri Pejani akademik litseyi, Kosovo Ta’lim, fan, texnologiya va axborot vazirligining 2014-yildagi ko‘rsatmasini bajarayotganini ta’kidladi. Ushbu ko‘rsatma boshlang‘ich va o‘rta maktab binolarida o‘quvchilarga diniy kiyim kiyishni taqiqlaydi.
Biroq, tanqidchilar, jumladan mamlakatdagi musulmonlarning yetakchi tashkiloti bo‘lmish Kosovo Islom Hamjamiyati (KIH), maktab va mahalliy amaldorlar ushbu noaniq ifodalangan ko‘rsatmani noto‘g‘ri talqin qilganini va 18 yoshli qizning ta’lim olish huquqini rad etib, uning inson huquqlarini buzayotganini ta’kidlamoqda.
Qizning oilasi politsiyaga shikoyat qilgandan so‘ng, Peja shahridagi mahalliy prokuratura o‘quvchining huquqlari buzilgan-buzilmaganligini tekshirmoqda.
Ta’lim boshqarmasining Peja bo‘limi boshlig‘i Nosir Gega 30-sentyabr kuni Ozodlik radiosining Kosovo xizmatiga bergan intervyusida, Kosovo ommaviy axborot vositalarida faqat "AD" deb tilga olingan talaba (garchi uning to‘liq ismi Ozodlik radiosiga ma’lum bo‘lsa-da) hali ham darslarga qaytmaganini aytdi. Geganing aytishicha, "yechim" bir necha kun ichida topilishi kutilmoqda.
2008-yilda Serbiyadan mustaqillikni e’lon qilganidan bir yil o‘tgach, Pristina boshlang‘ich va o‘rta maktablarda diniy kiyimlarni taqiqladi, bu esa dindor musulmonlarning norozilik namoyishlariga sabab bo‘ldi. Hukumat bu qarorni himoya qilib, u mamlakatning dunyoviy konstitutsiyasiga mos ekanligini ta’kidladi.
O‘shandan beri mamlakatning ta’lim to‘g‘risidagi qonuniga bir nechta o‘zgarishlar kiritildi, jumladan, 2014-yilda Ta’lim vazirligi tomonidan chiqarilgan va ushbu taqiqni yanada mustahkamlagan ko‘rsatma.
Kosovo konstitutsiyasi vijdon va din erkinligini kafolatlaydi, mamlakatning din to‘g‘risidagi qonunida esa davlat dini yo‘qligi belgilangan. Taxminan 1,5 million aholisi bo‘lgan Kosovoning aksariyati musulmon, ammo ko‘pchilik islomning ancha mo‘tadil va erkin shaklini qabul qiladi.
Biroq, mustaqillikdan keyingi yillarda islomning yanada konservativ ko‘rinishi asta-sekin tarqala boshladi. Kam sonli bo‘lishiga qaramay, qat’iyroq e’tiqod tarafdorlari o‘z ovozlarini eshittira oldilar.
O‘tgan yili janubiy Prizren shahrida musulmon jamoatchiligi a’zolari kanadalik qo‘shiqchi, ochiq feminist va LGBT hamjamiyatining kumiri Pichesning chiqishi haqida norozilik bildirishdi. Bu voqea mahalliy yangiliklar veb-saytida ularning namoyishi yoritilganiga qarshi norozilikka ham aylanib ketdi.
Hijob kiyish masalasi ko‘p yillar davomida Yevropada bahsli mavzu bo‘lib kelmoqda. 2004-yilda Fransiya davlat maktablarida bosh ro‘mol va "ko‘zga ko‘rinadigan" diniy ramzlarni taqiqlaganida, bu masala munozaralar markazida edi. O‘shandan beri Yevropaning boshqa mamlakatlarida ham shunga o‘xshash chora-tadbirlar joriy etilgan.
"Adolatsiz taqiq"
Shu bilan birga, Yevropa Ittifoqining ayrim mamlakatlarida, jumladan, Avstriya, Belgiya, Bolgariya, Daniya, Italiyaning ba’zi hududlari, Niderlandiya (jamoat joylarida) va Ispaniyaning Kataloniya muxtor viloyatining ayrim qismlarida ta’lim muassasalari, ish joylari va jamoat joylarida hijobga to‘liq yoki qisman taqiqlar joriy etilgan.
Inson huquqlarini himoya qiluvchi advokatlar guruhi – Ochiq jamiyat adolat tashabbusi tomonidan 2022-yil mart oyida e’lon qilingan hisobotda ta’kidlanishicha, bunday taqiqlar AQSH siyosatchilari 2001-yil 11-sentyabrdagi teraktlardan so‘ng terrorga qarshi global urush e’lon qilganidan keyin kuchga kirgan va bu musulmonlarning kiyinish tarzi tufayli ularga nisbatan shubha kuchaygan.
2021-yil iyul oyida Yevropa Ittifoqining oliy sudi - Yevropa Odil Sudlovi ish beruvchilar ma’lum sharoitlarda, ayniqsa, ish jamoatchilik bilan muloqotni o‘z ichiga olsa, ish joyida hijob kabi diniy ramzlarni kiyishni cheklashi mumkinligi to‘g‘risida qaror chiqardi.
2022-yil oktyabr oyida sud Yevropa Ittifoqi kompaniyalari diniy ramzlarni taqishga qo‘yilgan taqiqlarni asoslashi kerak bo‘lishi mumkinligini qayd etdi. Sud Belgiyadagi musulmon ayolga ish joyida hijob kiyish taqiqlanganligiga oid ish yuzasidan o‘z fikrini bildirdi.
Kosovoga qaytadigan bo‘lsak, maktabdan chetlashtirilgan o‘quvchining oilasi mahalliy inson huquqlari nodavlat tashkiloti – Tinchlik markaziga yordam so‘rab murojaat qildi.
Tashkilot rahbari va mahalliy imom Labinot Maliqiy so‘nggi yetti yil ichida hijobda yurgani uchun maktabdan chetlatilgan 50 dan ortiq o‘quvchi qizni sinfga qaytarish masalasida muvaffaqiyatli vositachilik qilganini aytadi.
Maliqiy "Ozodlik" radiosining Kosovo xizmatiga bergan intervyusida "bu holat xulq-atvori va o‘qishidagi yutuqlari bo‘yicha namunali o‘quvchiga tegishli ekanligini tushunishim bilanoq" mahalliy hokimiyat va maktab rahbariyati bilan bog‘lana boshlaganini ta’kidladi.
"Bu adolatsiz taqiq nafaqat ro‘mol o‘rashga qaror qilgan qizlarning boshlang‘ich ta’lim olish huquqiga, balki ularning o‘z e’tiqodlarini ochiq-oshkora amalga oshirish erkinligiga ham to‘sqinlik qilmoqda," dedi Maliqiy.
