Ғарбий Сурияда зўравонлик авж олиши янги ҳукуматнинг ўзига тобе гуруҳларни назорат қилиш салоҳиятига шубҳа уйғотган бўлса-да, бу воқеалар Россия ва Эроннинг аралашувини ҳам яққол намоён этди.
Суриядаги вазиятни кузатиб бораётган инсон ҳуқуқлари ташкилотлари 6 март куни ҳукумат кучлари ва ағдарилган президент Башар Асадга содиқ қуролли кучлар ўртасида тўқнашувлар бошланганидан бери 800 дан ортиқ одам, жумладан, тинч аҳоли ҳалок бўлганини қайд этди.
Аҳмад аш-Шаръа бошчилигидаги исёнчи гуруҳлар 2024 йил декабрь ойида ҳукуматни ағдариб, Асад оиласининг ярим асрлик ҳукмронлигига чек қўйди.
Асад ҳукумати Россия ва Эрон томонидан қўллаб-қувватланган эди. Россия янги ҳукумат билан алоқаларни сақлаб қолган бўлса-да, Эрон бутунлай четлатилди.
Суҳбатлар ва очиқ манбалардаги маълумотларни таҳлил қилиш орқали «Озодлик» ичкарисида нима бўлаётгани ҳақида аниқроқ манзарани чизиши мумкин.
Отиб ўлдирилган эркаклар
Инсон ҳуқуқлари ташкилотлари таъкидлашича, ҳалок бўлганлар орасида юзлаб тинч аҳоли вакиллари бор, уларнинг кўпчилиги Асад мансуб бўлган алавий озчилик жамоасидир. БМТ 11 март куни зўравонлик пайтида бутун оилалар, жумладан, аёллар ва болалар ҳалок бўлганини маълум қилди.
«Озодлик» радиосининг Украина хизматига қарашли "Схема" суриштирув бўлими таҳлил қилган ижтимоий тармоқлардаги видеолар кўрсатишича, алавий аҳолига нисбатан энг шафқатсиз зўравонликлар Россиянинг Ҳмеймим ҳаво базаси жойлашган Латакия порт шаҳрида содир бўлган.
Баъзи видеоларда қуролсиз эркаклар орқадан отиб ўлдирилгани, бошқаларида эса қурбонлар жисмоний зўравонлик ва таҳқирларга дучор бўлгани, масалан, ит каби ҳуришга ва мурдалар устида эмаклашга мажбурлангани акс этган.
Ҳозирда Грецияда истиқомат қилаётган асли латакиялик Нобил "Схема"га айтишича, ўтиш даври ҳукуматига алоқадор гуруҳлар 6 мартга ўтар кечаси унинг туғилган қишлоғи Музайраага бостириб кириб, юк машиналарига ўрнатилган катта калибрли пулемётлар билан уйларни тартибсиз ўққа тутган.
Унинг айтишича, ҳужум оқибатида оиласининг олти аъзоси, жумладан, икки аммаси ва икки жияни ҳалок бўлган, бироқ акаси қочиб қутулган.
"Схема" тахминий ҳужумчилардан бири Абу Бакр Морк, яъни Талҳа номи билан танилган шахснинг Facebook’даги аккаунтини топди. У Ғарбий Суриядаги ҳужумлар ҳақидаги хабарларга тўла эди.
Бир постда у эркакларни бу ерга келишга чақириб, "аёллар бева қолган, эркак зоти қолмаган", дейди. Бошқа бирида у Асад ҳукуматига ишора қилиб, "ҳалок бўлган режим қолдиқларини тозалаш кампанияси" ҳақида ёзган.
Россия авиабазасидан бошпана излаш
Planet Labs томонидан тақдим этилган ва "Схема" ўрганган сунъий йўлдош тасвирлари кўрсатишича, 7 мартдан бошлаб одамлар Россия бошқарувидаги Ҳмеймим авиабазаси яқинида тўпланиб, бошпана излай бошлаган.
"Ҳозирги вазиятда ҳеч бир томон Россия билан муносабатларни бузишни истамаслигини ҳисобга олсак, бу жой одамлар учун ягона хавфсиз жой бўлиши мумкин," дейди Киевдаги Яқин Шарқни ўрганиш маркази директори Игор Семиволос "Схема"га.
Россия Асад кучлари ва Эрон қўллаб-қувватлаган гуруҳларни ҳаводан дастаклаган. Улар нафақат "Ислом давлати" жангариларига, балки Асад ҳукмронлигига қарши бўлган исёнчиларга қарши ҳам курашган эди.
Ҳозирда айнан ўша исёнчилар ҳокимият тепасида, аммо Москва ўзини Суриянинг янги ҳукмдорлари учун муҳим ҳамкор сифатида намоён этишга эришди. Янги ҳукумат маҳаллий валютани чоп этишда Россияга таянади.
Руслар ўзларининг иккита ҳарбий базасида, айниқса, Ҳмеймимда сезиларли ҳозирлигини сақлаб қолган.
«Озодлик” радиосининг Россиядаги суриштирув бўлими "Система" 2024 йил декабридан март ойигача бўлган даврда йирик Антонов Ан-124 юк самолётларининг камида 37 та парвозини тасдиқлади. Уларнинг 22 таси ҳаво базасига етиб келгани ва 15 таси ҳаво базасидан жўнаб кетгани аниқланди. Ҳар бир самолёт 150 тоннагача юк ташиши мумкин, бу ходимлар ёки ускуналар кўчирилганидан далолат беради.
Сўнгги кунлардаги ижтимоий тармоқлардаги суратларни таҳлил қилиб, "Система" ҳозирда Россиянинг Суриядаги ярашув ва қочқинлар ҳаракатини назорат қилиш маркази раҳбари генерал-майор Сергей Гашков авиабазада эканлигини аниқлади.
Россиянинг янги раҳбарият даврида ҳам Дамашқ билан мустаҳкам алоқаларни сақлаб қолишга интилиши табиий, чунки Ҳмеймим ҳаво базаси ва Тартусдаги ҳарбий-денгиз базаси устидан назоратни сақлаб қолиш Яқин Шарқ, Шимолий Африка ва Ўрта ер денгизига стратегик кириш имконини беради.
Эроннинг роли қандай?
Россия Суриянинг ғарбий соҳилларида тартибсизлик қўзғатишда иштирок этаётгани ҳақида аниқ далиллар йўқ, бироқ баъзилар Эронни бунга алоқадор деб айбламоқда.
Асаднинг ағдарилиши билан Эрон ўзининг асосий иттифоқчисидан айрилди. У Эронга Ироқ ва Ливандаги минтақавий гуруҳларини боғлаш учун Суриядан қуруқлик йўлаги сифатида фойдаланишга рухсат берган эди.
Суриялик исёнчилар Асадни ҳокимиятдан ағдарганида, Эрон олий раҳбари оятуллоҳ Али Хоманаий сурияликлар бош кўтариб, исёнчилар ҳукуматига қаршилик кўрсатишини ваъда қилди.
Эрон ҳозирда Сурияга маблағ ёки қурол-яроғ киритиш имкониятига эга эмас, аммо янги ҳукуматга қарши Асад тарафдорлари қаршилигини бошқараётган бир қанча асосий шахслар Теҳронга яқин ва Ислом инқилоби қўриқчилари корпуси (ИИҚК) томонидан тайёрланган.
Асаднинг омон қолган тарафдорларини тўрт киши бошқармоқда: генерал-майор Суҳайл ал-Ҳасан (унинг она шаҳри Айти биринчилардан бўлиб тўқнашувларга гувоҳ бўлган), "Соҳил қалқони" қуролли гуруҳи асосчиси Муқдад Фотиҳа, Сурия разведкасининг собиқ раҳбари Иброҳим Ҳавижа ва Суриянинг 4-зирҳли дивизиясининг собиқ офицери Ғиёс Далла. Далла ИИҚКга ва АҚШ томонидан террорчи деб эълон қилинган Ливаннинг "Ҳизбуллоҳ" гуруҳига алоқадор.
Эрон проксилари ва шиа жангарилари бўйича эксперт Филипп Смитнинг "Озодлик" мухбирига айтишича, Эрон ўтиш даври ҳукуматидан "ҳаддан ташқари реакция" кутган ва ўз мақсадига эришган.
Смитнинг айтишича, Теҳрон "бу воқеалар юз берганидан мамнун", айниқса, Эроннинг Сурияда "кенг кўламли тартибсизликлар келтириб чиқариши мумкинлиги"ни ҳисобга олсак.
Форум