Туркиянинг 20 йиллик президенти оғир синовлар қаршисида
Бугун замонавий Туркиянинг 100 йиллик тарихида энг муҳим президентлик сайловлари ўтмоқда.
Сайлов натижалари амалдаги президент Ражаб Тоййиб Эрдўғоннинг ҳокимиятда яна қолиши ёки кетишини аниқлаб беради.
Президентлик ва парламент сайловлари 85 миллион аҳолига эга Туркияни нафақат ким бошқариши, балки қандай бошқарилиши ҳамда ҳозирги чуқур инқироз шароитида Туркия иқтисодиётининг йўналишини ҳам белгилаб беради.
Ижтимоий сўровномаларда Эрдўғоннинг асосий рақиби, олти мухолиф партия иттифоқини бошқараётган Камол Қиличдорўғли бироз олдинда кетмоқда. Агар иккала номзод ҳам 50 фоиздан кўп овоз ололмаса, 28 май куни сайловнинг иккинчи босқичи ўтказилади.
Таҳлилчи: Эрдўғон сайловда ютқазиши мумкин. Бу Путинга зарба бўлади
Вашингтон ва Брюссел аср бошидан бери Эрдўғон ва Путин каби қудратли одамларнинг кўтарилишидан хавотирда эди, чунки Марказий ва Шарқий Европада коммунизм қулаганидан кейинги ўн йил ичида эришилган плюралистик тараққиёт барбод бўлди. Эрдўғоннинг мағлубияти бутун дунёда демократик кучлар ҳамон «кучли» эканини кўрсатади”, деди Нью-Йорк халқаро алоқалар кенгашининг Яқин Шарқ ва Африка тадқиқотлари бўйича катта илмий ходими Стивен Кук.
“Бу Путин етакчилик қилаётган глобал популистик авторитаризмга зарба бўлади”, дейди Кук.
"Яккаҳокимликни тугатиш учун овоз бердим!"
Истанбул турғуни Наил Озодлик билан суҳбатда Эрдўғон ҳукумати халқ билан ҳисоблашмай қўйгани, оддий одамларнинг яшаши оғирлашиб бораётганини айтди:
“Бугун биз бошқарув услубини ўзгартириш ва эскилардан воз кечиш учун овоз берамиз. Эскилар деганда¸ иккита асосий иттифоқ бор. Биринчиси¸ жаноб Эрдўғон ва унинг тарафдорларидан иборат Халқ иттифоқи, иккинчиси Камол Қиличдарўғли, Мерал Акшенер ва бошқа олти партия вакилларидан иборат Миллий Иттифоқ. Биз муаммолар тугаши ва ёлғиз одам бошқарув услубига барҳам бериш учун миллий иттифоққа¸ яъни президентликка номзод Камол Қиличдарўғлига овоз берамиз. Эрдўғоннинг ҳукумат тепасидаги 21 йиллик даврига қарайдиган бўлсак¸ илк 6-8 йилида яхши бўлиб турган бошқарув шакли кейинчалик бузилиб¸ шахсларнинг таъмагирлиги¸ шахсий манфаатлари устунлик қила бошлади. Халқ билан ҳисоблашмай қўйилди. Оқибатда эса оддий халқ яшаши учун оғир иқтисодий вазият юзага келди. Вазият ўзгариши учун миллий иттифоққа овоз берамиз. 5-6 йиллик бир одам бошқарувидан кейин Камол Қиличдорўғли истеъфога чиқади. Кейин эса янги сайловлар ва янги бошқарув шакли бўлади”.
Эрдўғон кетадими ёки учинчи ўн йилликка йўл очиладими?
Туркияда Эрдўғоннинг ҳукумат бошқарувидаги 20 йиллик фаолиятига барҳам бериши тахмин қилинаётган сайловлар бўлиб ўтди.
Мустақилликнинг биринчи йилларида Ўзбекистоннинг Туркия билан алоқалари изчил бўлган, Ўзбекистонга ўнлаб турк корхоналари кириб келган, Тошкенттва вилоятларда турк лицейлари очилган эди.
Аммо, 2000 йилларга келиб ўша пайтдаги президент Ислом Каримовнинг Туркия билан алоқалари ёмонлашди ва аксарият турк корхоналари Ўзбекистондан бадарға қилинди, турк лицейлари ёпилди.
Шавкат Мирзиёев 2016 йилда Ўзбекистон президенти этиб сайланганидан сўнг, Туркия билан яна муносабатлар илиқлашди, давлат раҳбарларининг расмий ташрифлари амалга оширилди.
Айни пайтда Туркияда юз минглаб ўзбекистонлик яшайди, ишлайди ва ўқийди. Гарчи уларда Туркиядаги сайловларда иштирок этиш ҳуқуқи бўлмасада, аммо бу жараённи катта қизиқиш билан кузатмоқдалар. Чунки, ҳокимият алмашганидан сўнг, меҳнат муҳожирларига муносабатлар ҳам ўзгариши, меҳнат миграцияси жараёнида бошқа янгиликлар бўлиши мумкин.
Айни пайтда, бугунги президент ва парламент сайловлари тобора авторитар тус олаётган Эрдўғон ҳукуматини бошқарувдан четлатиши ёки учинчи ўн йилликка йўл очиши мумкин.
Туркиялик сайловчилар парламент учун ҳам овоз берди. Асосий кураш Эрдўғоннинг консерватив исломий АК партияси ҳамда олти мухолиф партия иттифоқидан ташкил топган Қиличдорўғлининг Миллат иттифоқи партияси ўртасида кетмоқда.
Туркия бўйлаб сайлов участкалари эрталаб соат 8 дан очилди ва 17:00 да ёпилди. Туркия қонунчилигига кўра, 21:00 га қадар сайлов натижалари ҳақида хабар тарқатиш тақиқланган.
Президентлик учун сайловларнинг иккинчи босқич бўладими ёки йўқ бугун тунгача аниқ бўлади.
69 ёшни қоралаган Эрдўғон кучли нотиқ ва моҳир тарғиботчи. У ҳозир фаолиятидаги энг қийин сиёсий синовдан ўтмоқда. Эрдўғон бир пайтлар Туркияда сайлов ҳуқуқидан маҳрум бўлган диндор туркларнинг кучли садоқатига таянади.
Эрдўғон 2016 йилги давлат тўнтаришига уриниш ва коррупция билан боғлиқ кўплаб можароларда ҳам ҳукмронлигини сақлаб қола олди.
Бир қатор омиллар турклар Эрдўғонни ҳокимиятдан четлатишига сабаб бўлиши мумкин. Жумладан Туркия аҳолисининг фаровонлик, тенглик ва асосий истеъмол эҳтиёжларини қондириш қобилияти пасайди.
2022 йил октабр ойида инфляция 85% дан ошиб кетди, лира эса тарихий минимумни бошдан кечирмоқда..
74 ёшли собиқ давлат хизматчиси Камол Қиличдорўғли, агар ғалаба қозонса, Эрдўғоннинг оғир бошқарувидан ортодоксал иқтисодий сиёсатга қайтишга ваъда бермоқда.
Шунингдек, Қиличдорўғли мамлакатни 2017 йилда референдум орқали ўзгартирилган ижрочи президентлик тизимидан парламент бошқарув тизимига қайтаришга ҳаракат қилишини айтмоқда.
У суд тизими мустақиллигини тиклашга ҳам ваъда берди.
Эрдўғон бошқаруви даврида Туркиядаги аксарият муассасаларни қаттиқ назоратга олди, либерал ва танқидчиларни бостирди.
Human Rights Watch 2022 йилги ҳисоботида Эрдўғон ҳукумати Туркиянинг инсон ҳуқуқлари бўйича ривожланишини бир неча ўн йил орқага қайтарган деб топди.
Агар сайловда Эрдўғон ғалаба қозонса, миллатчилар, исломчилар, дунёвийлар ва либераллардан иборат бирлашган мухолифат иттифоқини сақлаб қолишда Қиличдарўғли қийинчиликларга дуч келади.