Реинтеграция масалалари бўйича Грузия давлат вазири Темур Якобашвили Қирғизистон жанубида бораëтган зўравонликларни ўзбекларга қарши этник тозалаш дея атади ва бу жиноятнинг Россия махсус хизматлари томонидан уюштирилганини иддао қилди.
“Бугун Қирғизистон жанубида бўлаëтган воқеалар Цхинвалидаги этник тозалашнинг давоми - бугун Қирғизистонда ўзбекларга қарши этник тозалаш бормоқда. Россиянинг¸ бу ишни бир жойда амалга оширишига қўйиб берилгандан сўнг у айни ишни бошқа жойда ҳам қилмоқда” деб баëнот берди 15 июн куни Грузия вазири.
Мазкур баëнот ортидан жаноб Якобашвили билан боғланиб¸ Россия шаънига билдирилган бундай жиддий айбловнинг қандай далилга асосланганини сўрадик.
- Бу баëнот Грузия ўз бошидан кечирган аччиқ тажрибага асосланади. Агар эсингизда бўлса¸ 90-йиллар бошида айни шу сценарий Грузия ҳудудларида ҳам ишга солинган эди. Россия постсовет ҳудудларида яратувчилик эмас¸ балки айнан бузғунчиликни эплай олади¸ холос.
Бугун Қирғизистонда тажрибадан ўтган эски сценарий қўлланилмоқда. Россиянинг бундай ҳатти-ҳаракатлари бир марта¸ икки мартадан кейин тўхтатилмагач¸ афсуски бу энди ëвуз анъанага айланди. Халқаро ҳамжамият Россиянинг 90-йиллар бошида¸ сўнгра 2008 йилда Грузияда қилган жиноятлари учун мутаносиб жавоб кўрсатмади ва шу боис у айни ишни бугун Қирғизистон жанубида амалга оширмоқда.
Озодлик: 90-йиллар бошида¸ ëхуд 2008 йилда Грузиядаги амалиëтлар билан Россиянинг қандай мақсадни кўзлаганини бугун кўпчилик билиб олди. Сизнингча¸ бугун Қирғизистон жанубини бу ерда азалдан яшаб келган ўзбеклардан тозалашга қаратилган қирғинни уюштиришнинг Россияга нима кераги бор?
- Табиийки¸ ўзбекларга қарши бораëтган миллий тозалашни руслар қилмаяпти¸ яъни бу ишни жисмонан амалга ошираëтган рус қўллари эмас. Мен бундай тозалаш Ўтунбаева хоним манфаатларига хизмат қилишига ҳам унча ишонмайман.
Озодлик: Нега¸ ҳозирда шундай фикрлар ҳам йўқ эмас.
- Чунки муваққат ҳукумат раҳбарига ҳозир мамлакатда барқарорлик бўлиши керак. Лекин бу муваққат ҳукуматни иқтидорга келтирган¸ Бакиевни ҳокимиятдан ҳайдаган воқеалар ортида Россия турганига шубҳа йўқ. Шундай экан¸ бу воқеаларнинг мантиқий давоми сифатида юзага чиқаëтган жараëнлар ҳам айни режанинг бир қисми бўлиб чиқади. Бу сценарий эса¸ яна такрорлайман¸ аввалдан мавжуд ва Россия буни Кавказда роса тажрибадан ўтказган. Бу гапимда катта янгилик йўқ.
Озодлик: Жаноб Якобашвили¸ Россия ўзбек билан қирғиз ўртасида миллий низо чиқариш билан конкрет қандай мақсадни кўзламоқда¸ конкрет айта оласизми?
- Агар адашмасам¸ Путин бирда СССРнинг қулаши асримизнинг энг йирик фожиаси бўлди ва Россия постсовет ҳудудлари ўзининг эксклюзив ҳақларини қайта тиклайди¸ дегандек гапирган эди. Менимча¸ саволингиз жавобини ана шу баëнотдан топса бўлади. Қолган жавобни эса¸ москвадагилардан сўранг.
Озодлик: Россиянинг Кавказда бундай ўйини осонгина иш бергандир¸ аммо ўзбекларга қарши миллий тозалаш деяëтганингиз бу қирғин шундоққина минтақадаги эна қудратли давлат - 28 миллионлик Ўзбекистон кўз олдида рўй бермоқда. Бу қирғин бошланганидан бери Қирғизистондаги аксар ўзбеклар Тошкентдан вазиятга аралашиш¸ ўз ҳарбийларини киритишни сўрашмоқда. Сизнингча¸ Россия ўзбекларга қарши қирғинни уюштирган экан¸ Ўзбекистон омилини инобатга олмайдими¸ яъни бу мамлакатнинг ҳарбий аралашуви эҳтимолини?
- Мен бундай сўровларни тушунаман. Аммо қўшни давлатга қўшин киритиш учун Ўзбекистон эмас¸ Россия бўлиш керак ва Ўзбекистон Россия эмас! Мен сизга бошқа чақириқларни эслатаман. Бугун Россия сиëсатчилари ичида Қирғизистондаги ҳар 12 фуқародан биттасида Россия паспорти бор¸ биз ўз фуқароларимизни ҳимоя қилиш учун қўшин киритишга ҳаққимиз бор¸ деган гаплар кучаймоқда.
Озодлик: Агар сиз айтган каби¸ бу ишлар ортида Россия турган бўлса ва мақсад шу баҳона минтақадаги мавжудлигини мустаҳкамлаш бўлса¸ унда нима учун Россия Қирғизистон жанубига дарҳол қўшин киритмади. Боз устига¸ Роза Ўтунбаева Медведевдан шуни ўтиниб сўраб турган бир пайтда?
- Омон бўлсак¸ бу ëғини кўраверамиз. Менда Қирғизистон жанубига қўшин киритишнинг Россия манфаатларига хизмат қилишига шубҳам бор. Россия армияси Грузияни истило қилганда¸ бизнинг армиямиз эмбрион шаклида эди ва шундай ëш армия қаршисида Россия генераллари ўз армиясининг ҳоли қанчалик хароб эканини кўрдилар. Россиянинг эндигина шаклланаëтган грузин армияси билан уруши бир нарсаю¸ унинг Ўзбекистон¸ Қирғизистон¸ балки Қозоғистон армияси билан ихтилофга киришиши бошқа нарса. Бу жуда осон иш эмас. Россиянинг ҳозир бунақа ишга етарли ресурси йўқ.
Озодлик: Жаноб Якобашвили. Россиянинг қўли биланми¸ ëки унингсиз¸ Қирғизистон жанубида миллий низо олови яна ëнмоқда. Сиз айтган каби¸ бу ëвуз сценарийга кўра¸ минглаб ўзбеклар қурбонликка келтирилди. Кўпчиликни қийнаëтган¸ бу оловни ўчириш учун нима қилмоқ керак¸ деган саволдир. Грузиянинг аччиқ тажрибасидан келиб чиқиб¸ Сиз нима дейсиз?
- Доим бўлгани каби¸ бузғунчиликни эплайдиган кўп¸ аммо бузилганни тузатиш жуда қийин. Бу ишни давлатни ислоҳ қилишдан¸ давлат тизимларини оëққа қўйиш ва демократияга йўл беришдан бошлаш керак. Бошқа йўл йўқ.
Озодлик: Бу гаплар¸ бир кечада бутун бошли оиласидан ажраган¸ уйсиз-жойсиз қолиб сарсонликка юз тутган юз минглаб ўзбеклар учун баландпарвоз гапдек эшитилиши мумкин. Бу қирғин¸ афсуски¸ юз минглар юрагида қасос ўтини ëқмоқда ва қўрқинчли томони¸ бу ҳис авлоддан авлодга ўтиши ва янги фожиаларга сабаб бўлиши мумкин. Бу ярани тезроқ даволаш учун нима қилмоқ керак?
- Бу яралар¸ афсуски¸ жуда секинлик билан битади. Лекин битади. Ҳозирги шароитда энг муҳим иш¸ икки халқ бир-бирини айблашни тўхтатиб¸ имкон қадар бузғунчиларни қайтариб¸ нормал ҳаëтга қайтишга уриниши лозим.
Европага бир қаранг. Немисларни қанақа жиноятларда айблашди. Аммо бу айблов¸ икки халқнинг яраларни ëпиб¸ яна тинч-тотув ҳаëтга қайтишига тўсиқ бўла олмади. Бугун француз билан немис бир-бири билан тинч яшаëтган экан¸ узоқ асрлар давомида бир-бири билан тинч яшаб келган ўзбек билан қирғиз ҳам тинч ҳаëтга қайта олади ва қайтиши шарт.
Аммо бу жараëнни уюштирганлар¸ уни гиж-гижлаганлар¸ муқаррар жавобгарликка тортилиши шарт. Хусусан¸ бу қирғинни илҳомлантирган Россия ҳукумати ҳам халқаро майдонда қилмишига ярашасини олмоғи лозим!
Қирғизистон жанубида бораëтган зўравонликларни ўзбекларга қарши этник тозалаш дея атаб¸ бу жиноятнинг Россия махсус хизматлари томонидан уюштирилганини иддао қилган Тбилиси расмийси¸ Реинтеграция масалалари бўйича Грузия давлат вазири Темур Якобашвили билан суҳбат матни билан танишдингиз.