Буюк Британия марказий осиёликлар орасида меҳнат миграцияси учун машҳур манзилга айланди. Биргина ўтган йилнинг ўзида минтақа фуқароларига мавсумий ишлар учун 22 мингдан ортиқ визалар берилган, бу Британия ҳукуматининг расмий маълумоти.
Одамларни аввало юқори маош жалб қилади: ҳатто бир мавсумда сиз уй учун пул топишингиз ёки кредитларни тўлашингиз мумкин. Аммо ҳуқуқ ҳимоячилари қайд этишича, Буюк Британияда ишга бўлган талаб юқорилиги манзарасида мигрантларни алдаб ишсиз қолдирадиган фирибгарлар ҳам кўпаймоқда. Бундан ташқари, эксплуатация хавфи ҳам йўқ эмас.
Қирғизистон фуқароси Бегима Романова Буюк Британияга иккинчи марта боряпти. У ўтган йили олти ой яшил пиёз етиштирувчи фермада ишлаган ва май ойида яна бормоқчи. Қоидаларга кўра, мавсумий иш учун бундай виза фақат олти ойга берилади. Аммо агар ходим ўзини яхши кўрсатган бўлса, иш берувчи яна таклифнома юборади.
«Ҳа, иш оғир. Серёғин, намлик туфайли соғлиқ муаммолари ва шамоллаш мумкин, – дейди Бегима "Мигрант Медиа" лойиҳаси билан суҳбатда . – Артрит ёки артроз билан оғриганларга у ерга боришни маслаҳат бермайман. Аёллар учун бу қийин, лекин ёш йигитларга осон. У ерга иккинчи марта кетяпман, чунки кредитлар ва молиявий муаммолар бор. Бу ерда бундай маош йўқ”.
Бегиманинг айтишича, у ишлаган фермер хўжалигида шахсан ўзи ёмон ёки инсофсиз муносабатга учрамаган. Аммо парвоздан олдин у иш ҳақидаги барча маълумотларни синчковлик билан ўрганиб чиққан: у энг кам иш ҳақи миқдорини тайин қилди, ўзига тегишли бўлган тиббий суғурта айнан нимани қамраб олади ва Буюк Британияда ҳафтасига неча соат ишлаши мумкин, барини ўрганди.
Ҳуқуқ ҳимоячилари таъкидлашича, бундай тайёргарлик ҳаммада ҳам бўлмайди. Кўпгина Марказий Осиё фуқаролари Буюк Британияга тасодифан келиб қолади. Масалан, улар 2024 йилда фақат олтита агентлик иш топиб беришга лицензияси борлигини билишмайди. Фирибгарлар мигрантларнинг хабарсизлигидан фойдаланишлари мумкин.
“Уларни асосан маҳаллий бандлик агентликлари алдайди. Ёки бошқа давлатлардан одамлар пайдо бўлиб, муҳожирларимизни алдашади, масалан, турар жой ва тиббий суғурта учун қўшимча тўловлар ундиришади”, деб тушунтиради «Оазис» жамоат фонди раҳбари Мээрим Осмоналиева (Бишкек). "Аслида, агар Буюк Британия аллақачон бу лотларни тақдим этаётган бўлса, демак, иш берувчи барча харажатларни қоплаган."
Агар Буюк Британиядаги муҳожир муаммога дуч келса, у ёрдам сўраб мурожаат қилиши мумкин бўлган бир нечта нодавлат ташкилотлар бор. Улардан бири Шотландиядаги Ишчиларни қўллаб-қувватлаш марказидир. Ўтган йил давомида у ерга тўрт юздан ортиқ киши мурожаат қилган. Уларнинг аксарияти Марказий Осиёдан келган муҳожирлар.
“Биз билан боғланганларнинг кўпчилиги инглиз тилини билмас эди. Биз уларга рус тилида ёрдам берамиз ва таржимонларни жалб қиламиз, – дейди Ишчиларни қўллаб-қувватлаш маркази менежери Валерия Рагни. – Кўплаб муҳожирларнинг иш шароитлари кутганларидек чиқмаган. Масалан, улар хавфли, антисанитария шароитида яшашган. Бундан ташқари, фермер хўжаликлари кўпинча чекка ҳудудларда жойлашган, у ердаги ишчилар изоляция қилинган, бу ҳам уларга ёрдам сўрашни қийинлаштиради.
Кўпинча Марказий Осиёдан келган мавсумий ишчиларнинг шикоятлари иш ҳақи билан боғлиқ, дейди бошқа бир ташкилот, Меҳнат ҳуқуқлари маркази вакиллари. Муҳожирлар буни тасдиқлайди. Иш жойида кўпинча асоссиз жарималар ёки ортиқча ишлаганлик учун ҳақи тўланмаслигига дуч келишларини айтишади.
"Муҳожирлар йил давомида олти ойгача ишлаш учун келишади, шунинг учун уларнинг вақти жуда оз, – дейди Меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш маркази тадқиқотчиси Андрей Савицкий. “Одамлар турли шароитларда ишлашга тайёр, иш берувчилар эса бундан фойдаланиб, баъзан уларнинг ҳуқуқларини поймол қилишади. Ишчилар камситиш, ёмон яшаш шароитлари, жуда узоқ иш соатлари ҳақида хабар беришади. Энг қизғин мавсумда улар бутун ҳафта ишламасдан ўтиришлари ва фақат 32 соат иш ҳақи олишлари мумкин.
Браузерингиз HTML5 ни қўллаб- қувватламайди
Ўшда Фарғона водийсида ягона миграция ахборот маркази очилди
Ҳуқуқ ҳимоячилари таъкидлашича, шартномада келишилган шартлар бажарилмаса, муҳожир бошқа фермер хўжалигига ўтказишни талаб қилишга ҳақли. Лекин кўпчилик бунга уринмайди: Марказий Осиёдан келган муҳожирлар кўпинча ҳар қандай шикоят муаммога айланиб, визасидан маҳрум бўлишларидан қўрқишади.
"Асосий муаммолардан бири шикоят қилишдан қўрқишдир", деб таъкидлайди Ишчиларни қўллаб-қувватлаш маркази менежери Валерия Рагни. «Бундайлигига кўп сабаблар бор. Лекин, назаримда, энг муҳими, муҳожирлар бу сафарга катта маблағ сарфлашган. Кейин пул топа олмаслик ёки қарзларини тўлай олмай қолишларидан қўрқишади ва бу уларни шикоят қилишдан тўхтатади”.
Ҳуқуқ ҳимоячилари мамлакатга боришдан олдин шартномалар шартларини, мезбон давлат қонунларини синчиклаб ўрганишга, кейин эса ўз ҳуқуқларингизни ҳимоя қилишдан қўрқмасликка чақиради. Шу билан бирга, улар ходимлар ўз масъулиятини унутмасликлари кераклигини таъкидлайдилар. Марказий осиёлик муҳожирлар кўпинча эътибордан четда қолдирадиган вариантлардан бири визаси тугаганидан кейин ватанига қайтишдир.