Каспийбўйи мамлакатлари “бир-бирларининг ички ишларига аралашмаслик”ка келишиб олишди

Каспий денгизи (иллюстратив сурат)

Ашхободда 29 июнь куни бўлиб ўтган Каспий саммитида Озарбайжон, Россия, Туркманистон, Эрон ва Қозоғистон президентлари Каспийбўйи давлатлари “бир-бирининг суверенитетини, ҳудудий яхлитлигини, давлатларнинг суверен тенглигини ҳурмат қилиш, бир-бирига куч ишлатмаслик ёки куч ишлатиш билан таҳдид қилмаслик, ўзаро ҳурмат, ҳамкорлик, бир-бирининг ички ишларига аралашмаслик тамойиллари асосида” фаолият юритишини тасдиқлашди. Бу ҳақда Оқўрда сайтида маълум қилинган.

Каспий саммитида Озарбайжон президенти Илҳом Алиев, Россия президенти Владимир Путин, Туркманистон президенти Сардор Бердимуҳамедов, Эрон президенти Иброҳим Раисий ҳамда Қозоғистон президенти Қасим-Жомарт Тоқаевлар иштирок этишган. Хусусан, Путин мазкур саммитда қатнашиш учун Украинада уруш бошланганидан бери илк бор хорижга сафар қилгани айтилмоқда.

Маълум қилинишича, томонлар яна қуйидаги принципларга риоя қилиш юзасидан келишиб олганлар:

Каспий денгизидан тинчлик мақсадларида фойдаланиш, уни тинчлик, яхши қўшничилик, дўстлик ва ҳамкорлик ҳудудига айлантириш, Каспий денгизига алоқадор барча масалаларни тинчлик билан ҳал қилиш;

Каспийбўйи давлатларининг қуролланишида барқарор мувозанатни таъминлаш, ҳарбий қурилишларни барча соҳилбўйи давлатлар манфаатларидан келиб чиққан ҳолда мантиқий масофа доирасида амалга ошириш, бир-бирининг хавфсизлигига путур етказмаслик;

Каспий денгизида соҳилбўйи давлатларига тегишли бўлмаган қуролли кучлар бўлишига йўл қўймаслик;

Соҳилбўйидаги бирон-бир давлатнинг ўз ҳудудини исталган соҳилбўйи давлатига қарши агрессия ва бошқа ҳарбий ҳаракатларни амалга ошириш учун бошқа давлатларга бермаслиги;

ҳар бир соҳилбўйи давлати кемаларининг ўз ҳудудий сувлари сарҳадларидан ташқарида эркин сузиши;

Каспий денгиздан бошқа денгизлар ҳамда Дунё океанига эркин ўтиш ва қайтиш ҳуқуқи;

соҳилбўйи давлатининг Каспий денгизи экотизими етказган зарари учун жавобгарлиги.

Ҳужжатда жами 17 та банд мавжуд.

Бу Каспийбўйи мамлакатларининг ҳисоб бўйича олтинчи саммитидир. Аввалги саммитлар Ашхобод (2002 йил), Теҳрон (2007), Боку (2010), Астрахань (2014) ва Ақтау (2018) шаҳарларида ўтказилган.

2018 йил 12 августида Каспийбўйидаги беш мамлакат президентлари Каспий денгизининг ҳуқуқий мақоми тўғрисидаги конвенцияни имзолаган. Бироқ Эрон парламенти мамлакат Каспий денгизи ҳудудининг энг кам қисмига эгалик қилишини айтиб, ҳали мазкур ҳужжатни ратификация қилган эмас. Аммо Озарбайжон, Россия, Туркманистон ва Қозоғистон парламентлари конвенцияни тасдиқлаган.

Конвенцияга кўра, Каспий денгизи суви юзасининг асосий қисми кўл эмас, балки денгиз деб ҳисобланади. Каспий денгизи умумий фойдаланишда қолади, унинг туби ва қазилма бойликлари ҳудуддаги қўшни давлатлар ўртасида ўзаро шартномалар ва халқаро ҳуқуқ асосида тақсимланади. Кемачилик, балиқчилик, илмий тадқиқотлар ҳамда магистрал қувурлар ётқизиш ишлари ўзаро келишилган қоидалар асосида амалга оширилади.