6 май куни 50 нафарга яқин когонлик шаҳар марказидаги ëғ заводи олдида норозиликка чиқди. Бухоро марказидан атиги 12 км масофада жойлашган Когоннинг аҳоли зич яшайдиган марказий қисмида қурилган ëғ заводидан чиқаëтган олтингугурт буғлари¸ аҳоли шикоятича¸ бутун шаҳар ҳавосини заҳарламоқда ва оғир хасталиклар кўпайишига сабаб бўлмоқда. Норозилар билан учрашган шаҳар ҳокими ўринбосари ва милиция отрядлари тўпланганларга ваъда бериб¸ уларни тарқатган.
Озодлик мухбири маҳаллий вақт билан тушга яқин Когон ëғ заводи олдида тўпланган норозилар билан боғланганда улардан бири тўпланганлар олдига Когон шаҳар ҳокими ўринбосари ва махсус милиция отрядлари келиб гаплашганини билдирди:
- Ҳозир 50 тача одам заводга келиб тўполон қилаяпти. Замҳоким келган¸ ҳозир халқнинг қошига чиқиб¸ ана тўхтатамиз¸ ана бундай қиламиз¸ деяпти¸ лекин фойда йўқ бу гаплардан. “Биз бу цехни қуришга катта маблағ сарфлаганмиз¸ энди уни ëполмаймиз”¸ деб ўзи ҳам тан олаяпти замҳоким. Ҳозир завод спецназ билан тўлган. Каска кийган қуроллилар заводни эгаллаб олди¸ дейди ëғ заводи олдига чиққан норозилардан бири.
Когон марказида жойлашган ëғ заводи Ўзбекистон ҳудудидаги энг эски иншоотлардан бўлиб¸ у 1910 йилда истилочи руслар томонидан қурилган. Когонликларнинг анчасини иш билан таъминлаб келган бу завод фаолиятига эътироз¸ когонлик суҳбатдошга кўра¸бу завод ҳудудида янги цехлар қурилганидан бери бошланган:
- Икки йилча бўлди. ДЖК¸ СЖК деган цехлар очишган. У кислота ишлаб чиқаради. Сассиғига чидаб бўлмайди. На кундузи¸ на кечқурун нафас олиб бўлади. Ҳаво иссиқ¸ деразани очолмаймиз. Шикоятимизга қулоқ соладиган бошлиқ йўқ. Когон ҳокими олдимизга умуман келмайди¸ вилоят ҳокимининг ҳам иши йўқ¸ дейди норозиликка чиққан оналардан бири.
Когон ëғ заводи фаолиятидан хабардор мутахассис Озодлик билан микрофонсиз суҳбатда аҳолининг норозилиги умумиятла ëғ заводи эмас¸ балки унинг ҳудудида жойлашган цехлар билан боғлиқ эканини тасдиқлайди:
- ДЖК деган цех бор¸ бу "дистилляция жирних кислот" дегани. Пахта ëғида қоладиган чўкмалар бор. Шу чўкмани дистилляция қилади ва кир совун учун асос олинади. Алфальт учун ишлатиладиган гудрон чиқади ва ҳоказо. Ëғ чўкмалари олтингугурт воситасида парчаланади. Бу ëпиқ кубларда бўладиган жараëн ва вентиляция яхши ишламаса¸ ҳавога балчиқ ҳидли олтингугурт оксиди чиқади. Халқнинг эътирози ана шу цех иши билан боғлиқ. Когонда бу муаммо анчадан бери бор¸ дейди ëғ заводи фаолиятидан яхши хабардор мутахассис.
“Бу лойиҳа тасдиқланганда унинг аҳоли яшайдиган пунктдан қанча масофада экани инобатга олиниши керак. Бу цех заводнинг ичида¸ завод эса маҳаллалар ичида. Бу цех ўзи Когон ëғ заводига қарашли эмас¸ фақат унинг территориясида жойлашган¸ эгалари Тошкентда ўтиради. Халқ ана шу цех ëпилишини анчадан бери талаб қилиб келаяпти. Лекин Тошкентдан келган комиссия бу цех ишини зарарсиз, деб келаяпти”¸ деб қўшимча қилди Когон ëғ заводи фаолиятидан хабардор мутахассис.
6 май куни норозиликка чиққан аҳоли вакиллари¸ ëғ заводи ҳудудида очилган ДЖК цехи ëпилиши талаби билан президент маъмуриятидан тортиб жуда кўп марказий тизимларга мурожаат қилганлари¸ аммо ўз сўровлари инобатга олинмай келаëтганини айтади:
- Ëзган шикоятларимиздан кейин республикадан махсус комиссия келиб¸ ҳаводан анализ олиб кетди. 29 апрелда ўз хулосасини берипти¸ ҳеч қандай зарари йўқ¸анализ яхши чиқти¸деган. Бу ëлғон. Қанақа яхши бўлсин? Ўйланг¸ 10 ойлик чақалоғим қусгани-қусган. Ëш болаларнинг тирноқлари тушиб кетаяпти. Аллергия¸ астма¸ юрак касаллари ҳамма уйда ҳозир бор. Нимага¸ ана шу заҳар билан боғлиқ. Лекин дўхтирга борсак¸ буни тасдиқлайдиган қоғоз ëзиб беришдан қўрқади. Халқнинг тарафини оладиган ҳеч ким йўқ¸ дейди норозиликка чиққан когонликлардан бири.
Озодлик билан микрофонсиз суҳбатда Когон ҳокимиятининг ўзини таништирмаган расмийси аҳоли эътирозида жон борлиги¸ ëғ заводи ҳудудидан ҳавога чиқарилаëтган заҳарли буғлардан шаҳар ҳавоси бузилиб¸нафас олиш қийин бўлиб қолганини эътироф этди.
“Аҳолига вазият тушунтирилди ва улар тарқаб кетди. Лекин норозилик манбаи сақланиб қолаяпти. Бу цех бўйича Тошкент бир қарор бермаса¸ бунақа норозилик яна бўлиши мумкин”¸ дейди ўзи ҳам Когон ҳавоси бузилганидан мамнун эмаслигини кўп ҳам яширмаган маҳаллий расмий.
Озодлик суҳбатлашган мутахассис Когон ҳавосини заҳарлаëтган ДЖК цехини ëпиш ўта оғир талаб эканини ва бундай қарорнинг қабул қилинишига кўп ҳам ишонмаслигини билдирди:
“Бу цехларни очиш қарори вазирликлар даражасида қабул қилинган. Ҳар хил экспертизалардан ўтган¸ хориждан қиммат ускунлар олиб келинган¸ миллиардлаб сўм маблағ сарфланди. Цехнинг орқасида Тошкентдаги қудратли одамлар турган бўлиши мумкин. Уни ëпиш ëки бошқа жойга кўчириш қимматга тушади ва бунақа эҳтимолга кўп ҳам ишонмайман¸ дейди мутахассис.
