Қозоғистонда 25 декабрь куни эрталаб Бокудан Грознийга учаётган "Azerbaijan Airlines" авиакомпаниясининг Embraer 190 самолёти ҳалокатга учради. Унинг бортида 64 йўловчи ва беш экипаж аъзоси бўлган, улардан 38 нафари ҳалок бўлди.
Куч тизимларига яқин Baza каналининг хабар беришича, Чеченистон пойтахтидаги аэропорт дронлар ҳужуми туфайли самолётларни қабул қилмаган. Грозний аэропортида самолёт туман туфайли Махачқалага, кейин эса Ақтауга йўналтирилганини айтишди. Росавиация авиаҳалокатга "қушлар билан тўқнашув" сабаб бўлган, шундан сўнг кема командири захира аэродромга - Қозоғистоннинг Ақтау шаҳрига учишга қарор қилган деб маълум қилди. Самолёт ҳалокатга учрагандан сўнг, бортда баллон портлагани ҳақида хабар берилди, аммо бу қандай баллон эканлигини ҳеч ким аниқламади.
Ҳодиса содир бўлганидан бир неча соат ўтгач, самолётнинг дум қисмида турли диаметрдаги тешикларни кўрсатувчи видеолар пайдо бўлди. Шундай видеолардан бирини истеъфодаги ҳарбий учувчига қарашли Fighterbomber Телеграм канали эълон қилди. Унинг ёзишича, ушбу видеонинг пайдо бўлиши "вақт масаласи" эди. "Қушлар масаласини ҳал қилдик, – деди у. – Бир муддат бемаъни баҳсларга берилиб кетишади – бу учувчисиз учиш аппаратими, зенит-ракета тизимими ёки юкхонадаги бомбами, лекин, ўйлайманки, бу узоққа чўзилмайди." Ушбу тешикларга ҳарбий каналлар ҳам эътибор қаратишди, улар буни "зарарловчи элементлар излари" ва "ташқаридан таъсир"га ўхшайди деб тахмин қилишди.
Украина Миллий хавфсизлик кенгаши ҳузуридаги Дезинформацияга қарши курашиш маркази раҳбари Андрей Коваленко таъкидлашича, "Azerbaijan Airlines" авиакомпаниясининг Embraer 190 самолётини Россия зенит-ракета мажмуаси уриб туширган. "Россия Грозний устидаги ҳаво ҳудудини ёпиши керак эди, лекин буни қилмади. Самолёт россияликлардан зарар кўрди ва уни Грознийга шошилинч қўндириш ва одамлар ҳаётини сақлаб қолиш ўрнига Қозоғистонга жўнатишди," деб ёзди у.
Ҳарбий таҳлилчи Ян Матвеев "Настоящее время"га берган интервьюсида самолёт "Панцир-С1" комплексининг кичик зенит ракетаси томонидан шикастланган бўлиши мумкинлигини айтди: "Биринчидан, бу самолётнинг дум қисмини аниқ шикастлаган қандайдир бўлаклар излари. Булар зенит ракетасининг нишонга олувчи элементлари излари деб тахмин қилинмоқда. Бу борада, айтайлик, баъзи шубҳалар бор, чунки бу излар жуда камдек туюлади. Яъни, одатда, зенит ракетасида кўпроқ шикастловчи элементлар бор. Аммо агар бу кичик зенит ракетаси бўлса, масалан, "Панцир-С1" мажмуаси, қолаверса у самолётдан жуда узоқ масофада портлаган ва фақат айрим парчалар етиб борган бўлса, шикастланиш шундай бўлиши ҳам мумкин."
"Самолёт зенит ракетаси томонидан шикастланган бўлиши мумкин." Ян Матвеев – Россия ҳаво мудофааси туфайли Қозоғистондаги авиаҳалокат версияси ҳақида шундай дейди:
Шу билан бирга, ҳозирда зенит ракетаси версиясини 100% тасдиқлайдиган маълумот йўқ. "Аввал айтилган тахминлар ҳали ҳам бор: қушлар, эҳтимол, аллақачон бутунлай ишончсиз вариант бўлиб туюлиши мумкин, лекин қандайдир баллон портлаши ҳам бўлиши мумкин. Айтганча, йўловчилар бир марта овоз эшитганини айтишди, кимдир ҳатто иккита товуш ёки портлаш самолётнинг ташқарисида бўлганини айтди. Бу ҳам зенит ракетасидан фойдаланилганини кўрсатиши мумкин," дея қўшимча қилди у.
AeroDynamic Advisory консалтинг компанияси таҳлилчиси Ричард Абулафиянинг Reuters агентлигига маълум қилишича, қушлар билан тўқнашув бўлганда одатда самолётни энг яқин бўш майдонга қўндиришади: "Самолёт устидан назоратни йўқотишингиз мумкин, натижада йўналишдан узоққа учиб кетолмайсиз."
Ақтауда ўз самолёти ҳалокатга учраганидан сўнг, "Azerbaijan Airlines" авиакомпанияси Бокудан Грозний ва Махачқалага (ва тескари йўналишда) парвозларни текширув якунлангунга қадар тўхтатди.
"Шикастловчи элементлар салон ичида қолади." Авиация эксперти Роман Свитан – тахминлар ва ҳалокат сабабларини текшириш ҳақида гапирди
Қозоғистоннинг Ақтау аэропорти яқинида 25 декабрь куни содир бўлган авиаҳалокатнинг эҳтимолий сабаблари ҳақида авиация эксперти, Украина Қуролли Кучлари захирадаги полковниги, қирувчи авиация учувчиси-йўриқчиси Роман Свитандан сўрадик. Унинг фикрича, самолётнинг зенит-ракета мажмуасидан зарба егани ҳақидаги тахмин катта эҳтимол билан тасдиқланиши мумкин. Свитан экспертиза ўтказилишини кутиш керак дейди ва нима учун у самолётга зенит-ракета тизими томонидан зарба берилганини аниқ кўрсатиб беришини тушунтиради:
"Панцир" ва бир нечта зенит-ракета қурилмалари жиддий ҳаво ҳужуми пайтида автоматик режимда ишлаши мумкин. Масалан, автоматик режимга ўтказилганда, агар "ўзиники-бегона" тизими ишламаса ёки ўчирилган бўлса, фуқаролик объектларига ҳам зарба берилиши эҳтимоли бор. Эҳтимол, бу ҳолатда худди шундай бўлган, – дейди эксперт. – Бу ҳақиқатми – албатта, яқин кунларда экспертиза ўтказилади. Зенит-ракета комплексларининг шикастловчи элементлари ўзига хос: улар салон ичида, айниқса самолёт ўриндиқларида қолади. Ўриндиқлар бу шикастловчи элементларнинг ташувчиси бўлиши керак ва уларга қараб ҳатто зенит-ракета комплексининг турини ҳам аниқ аниқлаш мумкин. Аммо бу яқин бир неча кун ичида, ҳатто экспертиза бошланиши билан ҳам ҳаммаси ойдинлашади. <...> Яна бир бор такрорлайман, самолётнинг барча қисмларини салонга кириб қолган шикастловчи элементлардан тозалаш жуда қийин, деярли имконсиз. Шунингдек, одамларда ҳам маълум жароҳатлар бўлиши керак, буни ҳам яшириб бўлмайди, бу, албатта, маълум бўлади. Умуман олганда, ҳеч ким буни яширмайди, чунки ҳозир жараён иштирокчилари жуда кўп, айниқса, ҳалок бўлганларнинг бир қисми ва омон қолганлар ҳам бор."
Свитаннинг фикрича, ҳалокат Россия ҳудудида эмас, балки бошқа давлат – Қозоғистон ҳудудида содир бўлгани, самолёт эса Озарбайжон авиакомпаниясига тегишли экани терговнинг очиқлигига ҳисса қўшиши керак. У экспертизани халқаро ташкилотлар ўтказиши мумкинлигини истисно қилмайди.
Учувчи, шунингдек, самолёт ҳалокатдан олдинги тезлиги ва баландлигини қандай йўқотгани ҳақидаги маълумотларга изоҳ берди. Flightradar графигидан кўриниб турибдики, самолёт қулашдан олдин гоҳ баландликка кўтарилар, гоҳ уни йўқотар, шунингдек, тезлиги ҳам ўзгариб турган.
"Бу бошқарув тизимлари, яъни гидросистемага зарар етганини англатади, – дейди суҳбатдош. – Гидравлик суюқлик оқиб кетгандан ёки электр аккумуляторлар ишдан чиққандан кейин, табиийки, самолёт бошқариб бўлмайдиган ҳолатга келади ва шунда, табиий равишда, баландликда тебранишлар кузатилади. Яъни бу бошқарув қобилиятини йўқотишнинг бошланиши, камида. Бундан ташқари, электр симлари шикастланганда, у ташқи зарбаларда ҳам шикастланади, бу ерда зенит-ракета комплекси ракеталари ҳақида гапириш мумкин. Ташқи манбалардан, сенсорлардан келаётган ахборот ҳам, табиийки, нотўғри бўлади. Экипаж ёки автопилот шикастланган сенсорлар томонидан берилган нотўғри маълумотлар асосида самолётни тўғрилашга ҳаракат қилади. Яъни, умуман олганда, буларнинг барчаси жиддий ташқи шикастланиш бўлганини кўрсатади."
Форум