Qozog‘istonda 25-dekabr kuni ertalab Bokudan Grozniyga uchayotgan "Azerbaijan Airlines" aviakompaniyasining Embraer 190 samolyoti halokatga uchradi. Uning bortida 64 yo‘lovchi va besh ekipaj a’zosi bo‘lgan, ulardan 38 nafari halok bo‘ldi.
Kuch tizimlariga yaqin Baza kanalining xabar berishicha, Checheniston poytaxtidagi aeroport dronlar hujumi tufayli samolyotlarni qabul qilmagan. Grozniy aeroportida samolyot tuman tufayli Maxachqalaga, keyin esa Aqtauga yo‘naltirilganini aytishdi. Rosaviatsiya aviahalokatga "qushlar bilan to‘qnashuv" sabab bo‘lgan, shundan so‘ng kema komandiri zaxira aerodromga - Qozog‘istonning Aqtau shahriga uchishga qaror qilgan deb ma’lum qildi. Samolyot halokatga uchragandan so‘ng, bortda ballon portlagani haqida xabar berildi, ammo bu qanday ballon ekanligini hech kim aniqlamadi.
Hodisa sodir bo‘lganidan bir necha soat o‘tgach, samolyotning dum qismida turli diametrdagi teshiklarni ko‘rsatuvchi videolar paydo bo‘ldi. Shunday videolardan birini iste’fodagi harbiy uchuvchiga qarashli Fighterbomber Telegram kanali e’lon qildi. Uning yozishicha, ushbu videoning paydo bo‘lishi "vaqt masalasi" edi. "Qushlar masalasini hal qildik, – dedi u. – Bir muddat bema’ni bahslarga berilib ketishadi – bu uchuvchisiz uchish apparatimi, zenit-raketa tizimimi yoki yukxonadagi bombami, lekin, o‘ylaymanki, bu uzoqqa cho‘zilmaydi." Ushbu teshiklarga harbiy kanallar ham e’tibor qaratishdi, ular buni "zararlovchi elementlar izlari" va "tashqaridan ta’sir"ga o‘xshaydi deb taxmin qilishdi.
Ukraina Milliy xavfsizlik kengashi huzuridagi Dezinformatsiyaga qarshi kurashish markazi rahbari Andrey Kovalenko ta’kidlashicha, "Azerbaijan Airlines" aviakompaniyasining Embraer 190 samolyotini Rossiya zenit-raketa majmuasi urib tushirgan. "Rossiya Grozniy ustidagi havo hududini yopishi kerak edi, lekin buni qilmadi. Samolyot rossiyaliklardan zarar ko‘rdi va uni Grozniyga shoshilinch qo‘ndirish va odamlar hayotini saqlab qolish o‘rniga Qozog‘istonga jo‘natishdi," deb yozdi u.
Harbiy tahlilchi Yan Matveyev "Nastoyashcheye vremya"ga bergan intervyusida samolyot "Pansir-S1" kompleksining kichik zenit raketasi tomonidan shikastlangan bo‘lishi mumkinligini aytdi: "Birinchidan, bu samolyotning dum qismini aniq shikastlagan qandaydir bo‘laklar izlari. Bular zenit raketasining nishonga oluvchi elementlari izlari deb taxmin qilinmoqda. Bu borada, aytaylik, ba’zi shubhalar bor, chunki bu izlar juda kamdek tuyuladi. Ya’ni, odatda, zenit raketasida ko‘proq shikastlovchi elementlar bor. Ammo agar bu kichik zenit raketasi bo‘lsa, masalan, "Pansir-S1" majmuasi, qolaversa u samolyotdan juda uzoq masofada portlagan va faqat ayrim parchalar yetib borgan bo‘lsa, shikastlanish shunday bo‘lishi ham mumkin."
"Samolyot zenit raketasi tomonidan shikastlangan bo‘lishi mumkin." Yan Matveyev – Rossiya havo mudofaasi tufayli Qozog‘istondagi aviahalokat versiyasi haqida shunday deydi:
Shu bilan birga, hozirda zenit raketasi versiyasini 100% tasdiqlaydigan ma’lumot yo‘q. "Avval aytilgan taxminlar hali ham bor: qushlar, ehtimol, allaqachon butunlay ishonchsiz variant bo‘lib tuyulishi mumkin, lekin qandaydir ballon portlashi ham bo‘lishi mumkin. Aytgancha, yo‘lovchilar bir marta ovoz eshitganini aytishdi, kimdir hatto ikkita tovush yoki portlash samolyotning tashqarisida bo‘lganini aytdi. Bu ham zenit raketasidan foydalanilganini ko‘rsatishi mumkin," deya qo‘shimcha qildi u.
AeroDynamic Advisory konsalting kompaniyasi tahlilchisi Richard Abulafiyaning Reuters agentligiga ma’lum qilishicha, qushlar bilan to‘qnashuv bo‘lganda odatda samolyotni eng yaqin bo‘sh maydonga qo‘ndirishadi: "Samolyot ustidan nazoratni yo‘qotishingiz mumkin, natijada yo‘nalishdan uzoqqa uchib ketolmaysiz."
Aqtauda o‘z samolyoti halokatga uchraganidan so‘ng, "Azerbaijan Airlines" aviakompaniyasi Bokudan Grozniy va Maxachqalaga (va teskari yo‘nalishda) parvozlarni tekshiruv yakunlangunga qadar to‘xtatdi.
"Shikastlovchi elementlar salon ichida qoladi." Aviatsiya eksperti Roman Svitan – taxminlar va halokat sabablarini tekshirish haqida gapirdi
Qozog‘istonning Aqtau aeroporti yaqinida 25-dekabr kuni sodir bo‘lgan aviahalokatning ehtimoliy sabablari haqida aviatsiya eksperti, Ukraina Qurolli Kuchlari zaxiradagi polkovnigi, qiruvchi aviatsiya uchuvchisi-yo‘riqchisi Roman Svitandan so‘radik. Uning fikricha, samolyotning zenit-raketa majmuasidan zarba yegani haqidagi taxmin katta ehtimol bilan tasdiqlanishi mumkin. Svitan ekspertiza o‘tkazilishini kutish kerak deydi va nima uchun u samolyotga zenit-raketa tizimi tomonidan zarba berilganini aniq ko‘rsatib berishini tushuntiradi:
"Pansir" va bir nechta zenit-raketa qurilmalari jiddiy havo hujumi paytida avtomatik rejimda ishlashi mumkin. Masalan, avtomatik rejimga o‘tkazilganda, agar "o‘ziniki-begona" tizimi ishlamasa yoki o‘chirilgan bo‘lsa, fuqarolik obyektlariga ham zarba berilishi ehtimoli bor. Ehtimol, bu holatda xuddi shunday bo‘lgan, – deydi ekspert. – Bu haqiqatmi – albatta, yaqin kunlarda ekspertiza o‘tkaziladi. Zenit-raketa komplekslarining shikastlovchi elementlari o‘ziga xos: ular salon ichida, ayniqsa samolyot o‘rindiqlarida qoladi. O‘rindiqlar bu shikastlovchi elementlarning tashuvchisi bo‘lishi kerak va ularga qarab hatto zenit-raketa kompleksining turini ham aniq aniqlash mumkin. Ammo bu yaqin bir necha kun ichida, hatto ekspertiza boshlanishi bilan ham hammasi oydinlashadi. <...> Yana bir bor takrorlayman, samolyotning barcha qismlarini salonga kirib qolgan shikastlovchi elementlardan tozalash juda qiyin, deyarli imkonsiz. Shuningdek, odamlarda ham ma’lum jarohatlar bo‘lishi kerak, buni ham yashirib bo‘lmaydi, bu, albatta, ma’lum bo‘ladi. Umuman olganda, hech kim buni yashirmaydi, chunki hozir jarayon ishtirokchilari juda ko‘p, ayniqsa, halok bo‘lganlarning bir qismi va omon qolganlar ham bor."
Svitanning fikricha, halokat Rossiya hududida emas, balki boshqa davlat – Qozog‘iston hududida sodir bo‘lgani, samolyot esa Ozarbayjon aviakompaniyasiga tegishli ekani tergovning ochiqligiga hissa qo‘shishi kerak. U ekspertizani xalqaro tashkilotlar o‘tkazishi mumkinligini istisno qilmaydi.
Uchuvchi, shuningdek, samolyot halokatdan oldingi tezligi va balandligini qanday yo‘qotgani haqidagi ma’lumotlarga izoh berdi. Flightradar grafigidan ko‘rinib turibdiki, samolyot qulashdan oldin goh balandlikka ko‘tarilar, goh uni yo‘qotar, shuningdek, tezligi ham o‘zgarib turgan.
"Bu boshqaruv tizimlari, ya’ni gidrosistemaga zarar yetganini anglatadi, – deydi suhbatdosh. – Gidravlik suyuqlik oqib ketgandan yoki elektr akkumulatorlar ishdan chiqqandan keyin, tabiiyki, samolyot boshqarib bo‘lmaydigan holatga keladi va shunda, tabiiy ravishda, balandlikda tebranishlar kuzatiladi. Ya’ni bu boshqaruv qobiliyatini yo‘qotishning boshlanishi, kamida. Bundan tashqari, elektr simlari shikastlanganda, u tashqi zarbalarda ham shikastlanadi, bu yerda zenit-raketa kompleksi raketalari haqida gapirish mumkin. Tashqi manbalardan, sensorlardan kelayotgan axborot ham, tabiiyki, noto‘g‘ri bo‘ladi. Ekipaj yoki avtopilot shikastlangan sensorlar tomonidan berilgan noto‘g‘ri ma’lumotlar asosida samolyotni to‘g‘rilashga harakat qiladi. Ya’ni, umuman olganda, bularning barchasi jiddiy tashqi shikastlanish bo‘lganini ko‘rsatadi."