Бир неча вилоятдаги фермерлардан Озодликка келган хабарларга кўра¸ маҳаллий ҳокимликлар фермерларни 10-31 декабрь кунлари Тошкент шаҳри¸ вилоятлар ва туманлар марказларида ташкил этилган Янги йил ярмаркаларида ўз маҳсулотини арзон сотишга мажбурламоқда.
Бу мажбурлашга эса¸ Вазирлар Маҳкамасининг 4 декабрь кунги йиғилиши асосида қабул қилинган 01-03-23-2 сонли баëннома асос қилиб келтирилмоқда. Бу ҳужжатда ярмаркаларга етказиб бериладиган асосий истеъмол маҳсулотларига қатъий нарх ўрнатилган.
Чекка вилоятлардаги чорвадор фермерлар¸ Тошкентга ўз ҳисобидан гўшт олиб бориб¸ килосини 40 минг сўмдан сотиш талабини нафақат бозор қонунлари¸ балки амалдаги ҳуқуқий нормаларга ҳам зид ҳаракат сифатида баҳоламоқда.
Вазирлар Маҳкамаси фермер маҳсулоти учун нарх белгилади
Озодликка нусхаси келган баëннома “Янги йил байрами арафасида ва байрам кунлари ички истеъмол бозорини асосий турдаги озиқ-овқат маҳсулотлари билан кафолатли тўлдириш ва нарх-наволарни барқарор сақланишини таъминлаш мақсадида ҳудудларда ташкил этишга қаратилган қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” деб номланган.
4 декабрь кунги йиғилиш баëнида вилоятлар ва Қорақалпоғистон Вазирлар кенгашига ярмаркаларга етказиладиган бир дона тухумни 700 сўм¸ бир кило товуқ гўштини 18 минг сўм¸ мол ва қўй гўштини 40 мингдан сотиш белгилаб берилган.
“Фермерларга мажбурлаб гўштни арзон соттиришдан олдин чорва учун арзон ем (шрот, шелуха) берамиз¸ деб алдаган эдилар. Бу сафар тўғридан-тўғри¸ ҳеч нарсасиз тадбиркорга маҳсулотингни арзон сот¸ деяпти. Тошкентда гўшт 55-60 минг сўм, 40 мингдан сотасан¸ деяпти. Вазирлар Маҳкамасининг бу қарори қайси қонунчиликка тўғри келади?”¸ дейди Қорақалпоғистондан Тошкентга арзон гўшт юборишга мажбурланган фермерлардан бири.
Озодликка юборилган расмий ҳужжатлардан маҳаллий ҳокимларнинг 10 декабрдан 31 декабрга қадар туман ва вилоят марказлари баробарида Тошкентдаги Янги йил ярмаркаларига қайси фермер хўжалигининг белгиланган арзон нархда қачон ва қанча маҳсулот етказиб бериши аниқ белгилаб қўйилганини кўриш мумкин.
“Биз ҳозир ўз ҳисобимиздан барча харажатларни тўлаб Тошкентга олиб борамиз, ўзимиз молни сўйдирамиз ва бозорга олиб бориб топширамиз. Прокуратура ва бошқа комиссия топширганимизни сурат ва видеога олади, кейин тошкентлик қассоблар сотиб шу куни пулини беради 40 минг сўмдан. 40 мингга топшираëтган гўшт бизга 50 минг сўмдан тушаяпти”¸ дейди Тошкентга гўшт етказиб беришга мажбурланаëтган жанублик фермерлардан бири.
“Арзон бозор анъанаси фермерни синдирмоқда”
10 декабрдан бери аксар шаҳарлар¸ хусусан¸ пойтахт Тошкентда Янги йил ярмаркалари ташкил қилинган ва маҳаллий матбуот ҳукуматнинг бу ҳаракати олқишланган хабарлар бермоқда.
Хусусан¸ ЎзА 24 декабрь куни “ярмаркада 40 га яқин турдаги озиқ-овқат маҳсулотлари аҳолига бозорга нисбатан арзонлиги билан манзур бўлмоқда”¸ деб ëзди.
Озодлик гаплашган фермерлар ҳукуматнинг байрам олди халққа ëқиш учун қилаëтган популистик ҳаракатлари товонини ўзлари тўлаëтганини айтади.
“Тадбиркорнинг маҳсулотини таннархидан арзон сотасан деб айтишга ҳеч кимда ҳуқуқ йўқ. Бозорда гўштни арзонлатиш учун арзон олган пахтадан чиққан ем, ëки арзон буғдойдан чиққан кепакни бозорга арзонлатиб соттирсин хукумат, кейин чорва кўпайиб¸ гўшт арзон бўлади. Тадбиркорга тегма деб катта гапирадида¸ орқасидан бунақа ишлар қилади. Фермер ҳам тадбиркор, НДСни биринчи бўлиб тўлайди. Аҳоли НДС тўламайдиган гўштни 55 мингдан сотса-да¸ фермер 15 фоиз НДСлик гўштини 40 мингга сотса¸ қандай қилиб рақобат бўлади. Биз синиб кетамизку!"
Озодлик чорвадор фермерлар эътирозлари бўйича изоҳ сўраб¸ улар тилга олган айрим туман ҳокимликларига боғланди.
Ҳокимлик расмийлари¸ Янги йил ярмаркалари Вазирлар Маҳкамасининг буйруғи билан ҳар йил ташкил этиб келинаëтгани ва аҳоли бундан мамнун эканини билдирди.
“Ҳар бир районга Тошкентдаги ярмаркалар бириктириб қўйилган. Бизга ҳеч ким норозилик билдирган йўқ”¸ деди Озодлик гаплашган туман ҳокимликларидан бири расмийси.
Тошкентдан белгиланган нархда ўз зарарига маҳсулотини ўзи Тошкентга олиб бориб бераëтган фермерлар Озодлик билан суҳбатда “очиқ норозилик билдирмаëтганини” эътироф қилди.
“Ҳокимликларда ташкил этилган комиссияларга прокурор¸ солиқчи киритилган. Йўқ деб кўрингчи¸ бир кун ҳам ишлатмайди”¸ дейди фермерлардан бири.
“Бозорни буйруқ эмас¸ монополистни йўқотиш орқали арзонлатиш мумкин”
27 декабрь куни Озодлик билан гаплашган чорвадор фермерлар¸ халқнинг эътирозига сабаб бўлаëтган гўшт нархининг ошишига фермер эмас¸ қишлоқ хўжалик секторини ҳам ўз чангалига олган монополистлар айбдор¸ дейди.
“Қайсидир маҳсулот арзон бўлиши учун кўп етиштирилиши керак. Талаб ва таклифни мувозанатга соладиган ҳақиқий бозор муносабатлари бўлиши керак. Энг асосийси¸ монополияни йўқотиш керак. Ҳозир фермер оладиган нарсаларини ҳаммасини монополистлардан улар белгилаган қиммат нархда олишга мажбур. Минерал ўғит ва ëнилғидан тортиб емгача фақат бир таъминотчи корхона сотади. Фермер эркин бўлиши керак. Тепадан аралашиш бўлмаслиги керак. Меъёрий ҳужжатларда барқарорлик бўлиши керак. Ҳозир бугунги қарорга ишониб иш бошлайсиз¸ кейинги йили бошқа қарор чиқади шу билан режаларингиз барбод бўлади. Эй¸ бу гапларни йиллардан бери айтамиз¸ ўзгариш йўқ”¸ дейди жорий ҳукуматнинг қишлоқ хўжалик сиëсатидан ҳафсаласи пир бўлганини яширмаган фермер.
Fitch рейтинг агентлиги ҳисобича¸ 2019 йилда Ўзбекистондаги инфляция даражаси 14,9 фоиз¸ келаси йил эса¸ 16 фоизни ташкил этади.
Асосий истеъмол маҳсулотлари нархининг муттасил қимматлаб бораëтгани аҳоли нозорилигига сабаб бўлаëтгани фонида ҳукумат катта байрамлар олдида маъмурий босим воситасида нархларни сунъий равишда арзонлатишга уриниб келмоқда.
Хусусан¸ жорий йил июлида гўшт нархининг 60 минг сўмга чиқиши ортидан Тошкентда гўшт нархини сунъий равишда тушириш учун махсус ташкил этилган расталарда 1 кг мол гўшти 34-39 минг сўмдан сотилган эди.
Аммо бу ва бошқа шундай уринишлар кўп ўтмай арзонлатилган маҳсулотларнинг тақчиллашиши ва улар нархининг янада кўтарилиши билан якун топмоқда.