23 август куни “Ўзбекистон ҳаво йўллари” миллий авиакомпанияси бош директори Валерий Тян ўз лавозимидан озод этилди. 17 йилдан бери Тян бошқарган миллий авиакомпания раҳбарлигига “Ўзавтосаноат” раиси Улуғбек Рўзиқулов тайинланди.
“Яхши учувчи¸ ëмон бошқарувчи эди”
Озодлик манбаларининг айтишича¸ 71 яшар Тян Ислом Каримов вафотидан кўп ўтмай¸ пенсияга кетиш истагини билдирган¸ аммо президент Мирзиëев унга ҳали ишлаб туришни айтганидан сўнг¸ лавозимида қолган.
“Ўзбекистон ҳаво йўллари”га яқин мулозимга кўра¸ Тян ўзи ташкил қилган ëш пилотлар ўқув-машқ марказига раҳбарликка қўйилиши мумкин.
Приморьелик этник корейс Николай Тян ва ленинградлик немис Тереза Икертнинг Қозоғистон чўлида туғилиб¸ Сирдарëда катта бўлган ўғли Валерий Тян¸ ўз учувчилик фаолиятини Ан-2 (“кукурузник”) самолëтидан бошлаган ва Ўзбекистон мустақиллигидан сўнг 1992 йилда Тошкентдан Ню-Йоркка борган биринчи Ил-62 учқичи командири бўлган.
Россия нашрларида авиация мутахассислари билдирган фикрларга кўра¸ Тян постсовет ҳудудида яхши танилган учувчи-командирлардан бири бўлган.
“Валерий Николаевич¸ чиндан ҳам яхши учувчи¸ содда қилиб айтганда¸ яхши шофëр эди. Лекин “Ўзбекистон ҳаво йўллари”ни яратган Арслон Рўзметов каби ташкилотчи ëки авиабизнесдаги яхши бошқарувчи эмас эди. Бу одам ижрочи¸ исполнитель эди¸ бўлганда ҳам¸ яхши бўлмаган ижрочи эди. Биргина мисол. Унга Самарқанд аэропортини бутун Евроосиë учун ҳам йўловчи¸ ҳам транспорт қатнови ҳабига айлантириш таклифини беришди. У буни ўзгартириб¸ Навоийда транспорт ҳаби яратмоқчи бўлди¸ ўхшамади. Корейс ширкатларини олиб келди¸ барибир ëрдам бермади. Чунки Навоий ғоясининг ўзи ўлик туғилган бола эди. Инфраструктура йўқ¸ сайëҳ учун нотаниш бу чўлнинг ўртасини қандай ҳаб қилиш мумкин¸ ким бу ерга қўниб-учишни хоҳлайди? Самарқанд бутунлай бошқа идея эди¸ шуни Тян йўққа чиқарди”¸ дейди миллий авиакомпания эволюциясидан яхши хабардор мулозим.
"Ўзбекистон ҳаво йўллари"даги хизмат кўрсатиш сифатининг ниҳоятда пастлиги¸ ширкат ходимларининг мижоз билан муомала қилиш маданиятини ҳанузгача ўргана олмагани¸ Ўзбекистон¸ хусусан¸ Тошкент халқаро аэропортидаги хизмат кўрсатиш тизимининг дунëдаги энг ëмон даражада экани ҳам¸ кузатувчилар фикрича¸ Валерий Тяннинг¸ яхши менежер бўлмаганига яна бир мисолдир.
Қарзга ботган миллий “йўллар”
“Ўзбекистон ҳаво йўллари” расмий сайтида келтирилган маълумотга кўра¸ компания авиапаркида Boeing-757/767, Boeing-787-8 Dreamliner¸ A-320, IL-114-100 йўловчи¸ ҳамда Boeing-767-300BCF юк ташувчи учқичлари бор¸ ширкат мунтазам суръатда дунëнинг 40 дан ортиқ шаҳрига парвозларни амалга оширади.
Бироқ, компания вазиятидан яхши хабардор Озодлик манбаси¸ аслида миллий авиакомпаниянинг молиявий-иқтисодий аҳволи жуда оғирлигини иддао қилди.
“Ҳозир бутун бошли миллий авиакомпанияда икки дона Ил-76 (юк ташувчи учқич -таҳр.) қолган¸ қолгани тамом бўлган – мотори йўқ¸ двигатели йўқ¸ корпус қолган¸ холос. Олинган Boeing ва A-320 ларнинг ҳаммаси кредит ва лизингда¸ авиакомпаниянинг миллиард доллардан кўпроқ қарзи бор. Давлатдан аэропорт реконструкцияси¸ авиапаркни янгилаш учун олинган маблағлар еб битирилган. Президент Мирзиëев буни яхши биларди¸ фақат авиаширкатни ислоҳ қилишга навбат энди етиб келди”¸ дейди миллий авиакомпаниядаги аҳволдан яхши хабардор суҳбатдош.
2013 йилда “Ўзбекистон ҳаво йўллари” миллий авиакомпанияси учта Airbus A-310 ва учта RJ-85 русумидаги учқични ким ошди савдосига қўйганини эълон қилган эди. Ўшанда ихтиëрида жами 31 та учқич борлиги айтилган авиаширкат бундай чорага¸ мутахассислар таъкидича¸ зарарга ишлаб келаëтгани¸ ўз авиапаркига техник хизмат кўрсата олмай қолгани¸ лизингга олинган Ғарб самолëтлари учун олган улкан қарзларини вақтида қайтара олмай қолгани боис¸ қўл урган эди.
Аммо миллий авиаширкат ўз молиявий-иқтисодий авҳолининг абгорлигини бирор марта жамоатчилик олдида эътироф этган эмас.
«Ўзбекистон ҳаво йўллари» сотувга қўйилади»
Озодлик суҳбатлашган мулозимлардан бирининг айтишича¸ "Ўзбекистон ҳаво йўллари" раҳбарлигига Улуғбек Рўзиқулов миллий авиакомпанияда жиддий структуравий ислоҳот қилиш топшириғи билан қўйилган.
«Ҳукумат дастури ишлаб чиқилаяпти. Унга кўра¸ «Ўзбекистон ҳаво йўллари» компанияси приватизация қилинади¸ аэропортлар¸ учқичлар¸ хизматларнинг ҳаммаси хусусий ширкатларга сотилади. Тошкент аэропорти дунëдаги энг ëмон аэропортлардан бири¸ уни тузатишга пул йўқ. Аҳволни тузатишнинг приватизациядан бошқа йўли йўқлиги кўриниб турипти.
«Госавианадзор» ҳаво йўлларига берилган¸ булар хоҳласа самолëт беради¸ хоҳламаса бермайди¸ хоҳласа коридор беради¸ хоҳласа бермайди. Буни «Ўзбекистон ҳаво йўллари» назоратидан чиқариш таклифи бор. Ширкат авиаперевозканиям¸ аэропортларниям¸ авиахавфсизликниям ўз монополиясига айлантирди ва бошқаларнинг на йўловчи ташишига ¸ на юк ташишига рухсат берди. "Абу Сахий" бундан истисно. Агар ана шу монополияга йўл берилмаганда эди¸ бу пайтгача¸ Ўзбекистонда 10-15 та кичик-кичик хусусий авиаширкатлар ишлаб турган бўларди¸ аэропортларимиз дунëдаги энг ëмон аэропортлар рўйхатига тушмас¸ йўловчилар бунча қийналмас эди¸ авиаперевозкалар бунча қиммат бўлмас эди.
Халқаро майдондаги аҳвол ҳам абгор. Хориж авиакомпанияларининг Ўзбекистонга учишини атайлаб невигодний қилиб қўйишди. Билетларни сўмга сотасан дейишди¸ лекин уларнинг сўмини конвертация қилиб беришмади. Аэропортни қиммат¸ қўниш-кўтарилишни қиммат¸ парковка нархларини қиммат қилиб қўйишди. Lufthansa, Czech Airlines кабилар Ўзбекистонга учмай қўйди¸ Россия ширкатлари талашиб-тортишиб¸ билетларни долларга сотиладиган қилишга эришди¸ арзон авиаширкатлар Ўзбекистонга умуман яқинлашмади. Ана шуларнинг ҳаммаси энди босқичма-босқич ислоҳ қилинади. Ҳар қалай¸ берилган таклиф¸ муҳокамадаги тавсиялар¸ стратегиядаги гаплар шу мазмунда. Ижроси қандай бўлади¸ бу бошқа масала»¸ деди 23 август куни раиси ўзгарган «Ўзбекистон ҳаво йўллари» ширкати яқин келажагига тўхталган Озодлик суҳбатдоши.